Zorgen om opmars autocratie: 'We zetten onze vrijheden ijzingwekkend makkelijk op het spel'

Journalist Jan-Kees Emmer maakt zich zorgen over de opmars van autocratieën. "Het is een golf die nu over onze samenleving gaat. Ik denk dat het tij voorlopig niet gekeerd kan worden."

"Door de zege van Donald Trump in Amerika en de opkomst hier in Nederland van de PVV - we hebben in Nederland gelukkig geen autocratie, laten we dat voorop stellen - zie je dat er een antidemocratische beweging over de wereld trekt", begint Emmer in Goedemorgen Nederland op NPO 1. 

Hij werd deze week getriggerd door een reportage op Radio 1 over de presidentsverkiezingen in Roemenië, waar de extreemrechtse en pro-Russische Călin Georgescu een steeds grotere kans maakt om te winnen. "We zien in Europa een splijtzwam tussen de pro-Europese koers en de pro-Russische koers."

Emmer gaat verder: "In die reportage hoorde ik een jonge vrouw met droge ogen beweren dat ze terugverlangt naar de tijd van Nicolae Ceaușescu, die man die tot 1989 twintig jaar met harde hand over Roemenië regeerde. Zij was toen nog niet eens geboren. Ik dacht: hoe kan je dat zeggen?"

'Ik dacht: dit komt nooit meer terug'

"Ik ben 59 jaar. Ik heb eind jaren 80 de muur in Berlijn zien vallen. Ik dacht: dit komt nooit meer terug", doelt hij op de onvrije Oost-Duitse samenleving. "Nu hoor je een jong mens zeggen: ik verlang terug naar die tijden. Tijden waarin honderden mensen de gevangenis in werden gegooid, tijden waarin de Roemenen honger leden, tijden waarin de temperatuur in de huizen niet hoger mocht zijn dan vijftien graden, omdat het volgens Ceaușescu anders zonde van de energie was", verzucht hij.  

"Dan zegt zo'n jonge vrouw: 'toen was het beter dan nu', daar maak ik mij zorgen over. Mensen zijn kennelijk zo wanhopig geworden over de tijden van nu, omdat ze bijvoorbeeld geen huis kunnen krijgen en zien dat er veel verandert, dat ze zeggen: geef mij de zekerheid van toen maar terug."

'Mensen verlangen naar quick fixers'

Niet alleen in Europa waait deze wind, maar ook in de Verenigde Staten, zegt Amerikakenner Emmer. "De wanhoop bij de middenklasse is zó groot. Mensen zien dat hun kinderen het niet beter krijgen dan zij en vragen zich af of hun kinderen nog wel een huis kunnen kopen."

"Dat maakt dat mensen naar radicale oplossingen en quick fixers verlangen, om het maar beter te krijgen. Om het systeem dat vastgelopen lijkt te zijn, maar weer op gang te brengen. Maar dan wel op een manier die een heel gevaarlijk is, omdat van autocratieën de rechtsstaat en al je vrijheden onder druk komen te staan. Het is altijd een glijdende schaal."

'Zetten vrijheden ijzingwekkend makkelijk op het spel'

Emmer is "vrij somber" over de ontwikkelingen. "Ik denk dat het tij voorlopig niet gekeerd kan worden. Het is een golf die nu over onze samenleving gaat. De vraag is: hoe hoog is die golf? Duurt die vier jaar, vijf jaar of tien jaar? Ik weet het niet, maar we zitten in ieder geval in een tijdsgewricht dat echt aan het veranderen is."

"Dat is aan de ene kant heel boeiend voor iemand zoals ik, die naar de samenleving kijkt, maar aan de andere kant maak ik mij grote zorgen", zegt Emmer. "Het gemak waarmee wij onze vrijheden op het spel zetten is ijzingwekkend."