Hoe PiS in Polen de media naar de hand zette: ‘Angst zaaien en framen’

Persvrijheid stond onder het bewind van de Poolse regeringspartij PiS afgelopen acht jaar flink onder druk. Er waait sinds kort een nieuwe wind. De nieuwe Poolse regering wil onpartijdigheid van publieke media terugbrengen, maar het heeft het land aardig wat pijn en moeite gekost.

Acht jaar lang regeerde de Poolse conservatieve PiS (Recht en Rechtvaardigheid) onder leiding van premier Mateusz Morawiecki en president Andrzej Duda. Onder PiS was er een anti-EU-koers. Zittende rechters maakten plaats voor partijloyalisten. Dat had invloed op de pers. Onafhankelijke of partij-kritische media werden het moeilijk gemaakt. Tot de verkiezingen van oktober vorig jaar. Donald Tusk (Burgerplatform) slaagde erin een coalitie te vormen. Sinds december is hij de nieuwe premier van Polen. Hij wil een pro-EU-koers varen om de pers onafhankelijk te maken.

TVP bezet

TVP (Televisie Polen) is in handen van de overheid. Over het algemeen delen zij de politieke standpunten. Alle andere zenders zijn commerciële stations. Bij TVP gebeurde er in december iets opmerkelijks. Politie moest in actie komen toen PiS-politici een sit-in organiseerden bij TVP na het ontslag van de leiding van TVP en de Poolse radio. "Voor de hoofdingang waren politici van PiS die het gebouw blokkeerden. Er waren veel agenten en beveiligers die de politici tegenhielden. Zij probeerden onze studio te bezetten. Dat was een lastige situatie", zegt journalist bij TVP Witold Tabaka in Stand van Nederland: Generatie Europa op NPO 2.

Ontvang je al onze gratis nieuwsbrief? Meld je hier aan en mis niets van WNL!

Tabaka vertrok bij TVP onder het PiS-bewind, maar is nu weer terug op zijn oude post. "Mijn nieuwe baas probeerde mij te dwingen niet met oppositieleden te praten. Dat was voor mij het signaal dat ik hier niet meer kon werken. Echte journalistiek was niet mogelijk. Het was pure propaganda. Het was geen echte journalistiek. Nu doen we weer echt journalistiek werk."

'Angst zaaien'

Mark Middel woont in Polen en is correspondent voor NRC. Hij maakte het ook van dichtbij mee hoe PiS de toon sloeg bij TVP. "Als ik nu zeg dat TVP een propagandakanaal was onder PiS, dekt het nooit de lading. Het was erger dan dat. Het is angst zaaien, framen met muziekjes en hele heftige beelden. Dat deed TVP afgelopen jaren."

De TVP wordt betaald door de Poolse belastingbetaler en nu blijkt dat veel deskundigen en experts die iets vertelden, een pro-PiS-boodschap hadden. "Zij werden flink betaald door die zender, dus eigenlijk door belastinggeld van de Poolse belastingbetaler", vertelt Middel.

Meer van Stand van Nederland: Generatie Europa zien? Dat kan op NPO Start.

Inmiddels is TVP helemaal veranderd nu Tusk de scepter zwaait in Polen. Middel: "Het is een informatief kanaal geworden. Er is wel kritiek dat zij iets meer het geluid van Tusk laten horen en iets minder van PiS. Het grote verschil is wel dat zowel politici van PiS als politici die onder Tusk vallen, allebei in het programma komen. Voorheen was dat onmogelijk."

Vrees dat het terugkomt

Wat betreft media, is in Polen niks in wet verankerd. Over vier jaar zijn er weer verkiezingen en als PiS dan weer aan de macht komt, is "het gevaal dat het weer helemaal terugdraait", vertelt Middel. "De samenleving is acht jaar onder PiS enorm gepolariseerd. Binnen families praten mensen niet meer met elkaar."