Van de patat-frietgrens tot moordhoofdstad Stockholm: ‘Je ziet het in het straatbeeld’

In aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement, wandelt electoraal geograaf Josse de Voogd in de WNL-serie Aangehaakt door vier Europese steden om antwoord te geven op de vraag wat leefomgeving vertelt over het stemgedrag van de Europeaan. Hij begint in Maastricht, waar hij de patat-frietgrens onder de loep neemt.

Ruim twee jaar geleden schreef De Voogd De Atlas van Afgehaakt Nederland, waarin hij samen met René Cuperus uitlegt hoe maatschappelijke verschillen invloed hebben op ons stemgedrag. "'Afgehaakt' is het verdrietige verhaal van maatschappelijk onbehagen, mensen die zich niet meer in de politiek herkennen", vertelt De Voogd in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Toen het boek in de schappen lag, maakte De Voogd zijn eerste serie voor WNL, waarin hij keek naar de verschillen binnen en tussen vier verschillende Nederlandse gemeenten. In aanloop naar de Europese stembusgang in juni bezoekt hij in een nieuw seizoen Aangehaakt Maastricht, Berlijn, Stockholm en Sevilla.

"Het is natuurlijk heel anders dan in Nederland, waar je bovenop de politiek zit. Tegelijkertijd, van al die steden kun je de stemuitslag van ieder stembureau bekijken, waarna je zoekt naar meer informatie", vertelt De Voogd. "Wat zit daarachter? Hoe is het ontstaan? Uiteindelijk ontstaat dan een heel breed beeld van hoe een stad en land in elkaar zit. In sommige dingen lijkt het buitenland heel erg op Nederland, sommige aspecten zijn totaal anders."

Patat-frietgrens

De Voogd begint in eigen land, in Maastricht, waar hij kijkt naar de fictieve patat-frietgrens. "Dat is de luchtige variant van allerlei scheidslijnen die door samenlevingen en regio's lopen." Deze grens wordt als het ware ook in het landschap gemarkeerd, door de Zuider Waterlinie. Boven de rivieren zeggen mensen patat, in het zuiden bestelt men friet.

Ontvang je al onze gratis nieuwsbrief? Meld je hier aan en mis niets van WNL!

De Voogd: "Het frietgebied is min of meer het gebied wat van oudsher altijd katholiek is geweest. Dat gaat helemaal terug tot een bestandslijn in de Tachtigjarige Oorlog. Er is een net iets andere politieke subcultuur ontstaan, met een iets lagere opkomst bij verkiezingen en meer wantrouwen richting Den Haag. Je ziet het ook in het straatbeeld. In het zuiden zijn meer rolluiken en kapelletjes. En er wordt dus friet gezegd. Dit soort onzichtbare grenzen zie je in meer landen."

Berlijn

Deze onzichtbare grenzen liggen ook dikwijls op plekken waar vroeger een 'echte' grens twee gebieden opsplitste. "De grenzen leven voort. Een heel belangrijk voorbeeld is natuurlijk de Duitse deling tussen West en Oost. Die loopt door Duitsland in zijn geheel, maar ook dwars door Berlijn. Daar zie je hem heel scherp. Er zijn twee politieke systemen die hun blauwdruk hebben gelegd op andere delen van de stad."

Als je over die grens stapt, loop je een andere wereld binnen, zeg De Voogd. "Je ziet de Oost-Europese bouwstijl, versus meer West-Europees. Her en der zie je vermenging. De hipsters die vallen op oude, hippe wijkjes, gaan over de grens heen. Maar als je kijkt naar de buitenwijken, zie je ook een kloof in stemgedrag. Er wordt meer op de linker- en rechterflank gestemd."

Stockholm, moordhoofdstad van Europa

In Stockholm bezoekt de electoraal geograaf de wijk Rinkeby, die onlangs door de Zweedse regering als ghetto werd bestempeld. De wijk gaat al jaren gebukt onder hevig bendegeweld. Afgelopen jaar vielen er maar liefst 350 doden bij aanslagen, wat van Stockholm de moordhoofdstad van Europa maakt.

In Aangehaakt breekt De Voogd met het ideaalbeeld van Zweden. "Er wordt vaak naar Zweden gekeken als de nog iets meer perfecte versie van Nederland. Met hun verzorgingsstaat, alles ziet er prachtig uit. De binnenstad van Stockholm, maar ook de houten buitenhuisjes op het platteland zijn toch idyllisch. Maar als je de metro neemt en uitstapt in één van de laatste haltes, dan kom je in wijk die nog wel een stukje heftiger is dan buitenwijken van onze grote steden."

Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze uitzending nu hier terug via NPO Start.

Bendegeweld

Rinkeby kent lange rijen aan grote, grauwe flatgebouwen. "Stockholm is nog meer gesegregeerd dan Nederlandse steden. Er is bendegeweld, er zijn wijken waar de overheid maar beperkte controle over heeft. De sociale woningbouw is heel ver van de binnensteden geplaatst. Het is toch een beetje unheimisch."

De Voogd ziet hoe Zweden verandert. "Het sociaaldemocratisch platteland in Zweden verandert naar een gebied met radicaal-rechts stemgedrag, terwijl ze in de stad steeds progressiever stemmen."

De eerste aflevering van een nieuw seizoen Aangehaakt met Josse de Voogd bekijk je vanavond vanaf 21.09 uur op NPO 2.