Rechtsgeleerde Afshin Ellian begrijpt niks van onderzoek kabinet naar demonstratierecht: ‘Halsema maakte een fout’

Rechtsgeleerde Afshin Ellian kan er met zijn verstand niet bij dat het demissionair kabinet onderzoek doet naar het demonstratierecht. "Als je een burgemeester hebt die een verkeerde belangenafweging maakt, moet je niet denken dat er iets mis is met het demonstratierecht", zegt Ellian in Goedemorgen Nederland op NPO 1. "Femke Halsema maakte een fout."

Vrijdag maakten demissionair ministers Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken) en Dilan Yeşilgöz (Justitie en Veiligheid) bekend onderzoek te laten doen naar het demonstratierecht. Directe aanleiding is het groeiend aantal demonstraties, waarbij actievoerders vaak bewust de grenzen van het recht opzoeken of overschrijden. Of waarbij andere grondrechten of de nationale veiligheid in de knel kunnen komen.

Onderzocht wordt of de huidige regels en voorwaarden nog voldoende aansluiten bij de actuele ontwikkelingen. De Jonge staat naar eigen zeggen voor het demonstratierecht, maar dat recht "biedt geen vrijbrief om doelbewust de regels te overtreden en de belangen van anderen aan te tasten", benadrukt de minister.

Ellian vindt dat de bewindspersonen met het onderzoek een fout maken. "Het demonstratierecht is niet zomaar een grondrecht. Het is een essentieel aspect van de democratie. Het is wat ons scheidt van bijvoorbeeld de Russische federatie. Het is de manier waarop in een democratie vreedzame conflicten worden beslecht."

Aan het demonstratierecht zitten grenzen, benadrukt Ellian. "Niks is absoluut." Maar hij vindt het onnodig om onderzoek te doen naar het demonstratierecht, ook niet nadat recent verschillende demonstraties uit de hand liepen. "Lokale autoriteiten kunnen een belangenafweging maken. Terecht, want zij kunnen snel beoordelen of en hoe er gedemonstreerd moet worden."

Femke Halesma

Ellian vindt dat burgemeester van Amsterdam Femke Halsema een fout maakte door demonstranten toe te staan tijdens de opening van het Nationaal Holocaustmuseum in maart. "Die demonstranten moesten een stukje verderop gestationeerd worden, maar als je een burgemeester hebt die een verkeerde belangenafweging maakt, moet je niet denken dat er iets mis is met het demonstratierecht", stelt hij.

Het onderzoek spitst zich toe op acties waarbij demonstranten de grenzen van de wet bewust opzoeken of zelfs overschrijden, zegt Yeşilgöz. Daarnaast wordt gekeken naar demonstraties waarbij grondrechten of de nationale veiligheid in het geding kunnen komen. Het gaat dan bijvoorbeeld om het bezetten van delen van vliegvelden en de snelwegblokkades door klimaatactiegroep Extinction Rebellion.

Ontvang jij onze nieuwsbrief al? Meld je hier nu gratis aan!

Ook die kunnen nu al een halt worden toegeroepen, zegt Ellian. "Burgemeester kunnen bepalen dat snelwegen behoren tot cruciale wegen, bijvoorbeeld omdat hulpverleners zich moeten kunnen verplaatsen. Dan kan je bepalen dat snelwegen niet gebruikt mogen worden om te demonstreren."

Koranverbrandingen

Binnen het demissionair kabinet leven ook zorgen over koranverbrandingen, meldde De Telegraaf eerder. Die zouden van Nederland een doelwit maken van terroristen. "Er is één iemand, die niet in Nederland woont maar in Duitsland. Hij komt hier in het weekend met zijn autootje, om iedereen te pesten en vrees aan te jagen door een koran in brand te steken", doelt Ellian op Pegida-voorman Edwin Wagensveld.

"Willen wij in Nederland serieus een wet maken voor één persoon?", vraagt hij zich af. "De NCTV (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, red.) zegt: we worden internationaal een doelwit. We kunnen ook een doelwit worden omdat Geert Wilders in de Kamer zit, of omdat de Volkskrant een cartoon heeft gepubliceerd", zegt Ellian.

In het onderzoek wordt nadrukkelijk gekeken naar Europese regels, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Een artikel uit dat verdrag kent volgens De Jonge "ruimere afwegingsgronden dan wij op dit moment in de Nederlandse wet hebben staan", zei hij na afloop van de ministerraad vrijdag.

Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze uitzending nu hier terug via NPO Start.

Ellian begrijpt de noodzaak niet, benadrukt hij. "Je hebt instanties: burgemeesters en de rechters. Die twee kunnen de belangenafweging maken wat de reikwijdte van het demonstratierecht zou moeten zijn in een bepaald geval." Demonstraties voor woningen van politici en abortusklinieken "zijn problematisch", maar "daar moet je maatregelen tegen nemen en daarvoor is een nieuwe analyse niet nodig".

'Fundamenteel recht niet ter discussie stellen'

Bij de Nationale Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam op 4 mei gelden dit jaar verscherpte maatregelen, om spontane demonstraties te voorkomen. Volgens Ellian is dat een goed voorbeeld van hoe burgemeesters nu al kunnen ingrijpen. "Er is een noodbevel uitgevaardigd, de politie kan optreden. Wat ik daarmee wil zeggen: je moet niet de gebrekkige kwaliteit van burgemeesters, rechters of de politie als aanleiding zien om een fundamenteel recht ter discussie te stellen."

Ellian doet ook een beroep op het gezond verstand. "We kunnen allerlei wetten maken, maar uiteindelijk moet je ook een publieke moraal hebben. Als er mensen zijn die voor Palestina of Hamas willen demonstreren, zou het gek zijn als ze niet begrijpen dat de sympathie voor beide groepen naar nul gaat als je op 4 mei demonstreert. Als ze het wel doen, zegt die groep dat ze weinig begrijpen van de Nederlandse samenleving."