NSC-Kamerlid Palmen kritisch op bestuurlijke indeling Nederland: ‘Moeten machten gescheiden houden’

Van het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen tot vergunningen voor festivals: de Raad van State neemt besluiten die de Nederlandse burger raken. Oud-rechter en NSC-Tweede Kamerlid Sandra Palmen ziet dat het lastig is om te voorkomen dat rechters op de stoel van de politiek gaan zitten. "We moeten onze machten gescheiden houden."

Het thema van het jaarverslag van de Raad van State, dat vandaag uit wordt gebracht, is 'Innoveren in de rechtsstaat'. Dat is volgens Palmen hard nodig. "Anders loop je echt achter de feiten aan." Ze waarschuwt dat de Raad van State het contact met de burger niet mag verliezen. "Het moet praktischer."

Tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, de trias politica, is het van groot belang dat ieder voor zijn of haar taken verantwoordelijkheid neemt, benadrukt Palmen in Goedemorgen Nederland op NPO 1. "Onafhankelijk van elkaar." Desondanks vervagen volgens haar de grenzen.

Stoel van de rechter

Zo nam demissionair minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind onlangs een ingrijpend besluit, toen hij maatregelen aankondigde om de druk op de gevangenissen acuut te verminderen. De Raad voor de Rechtspraak benadrukte dat de straf die de rechter oplegt ook zo moet worden uitgevoerd. "Weerwind verandert eigenhandig het vonnis van de rechter naar een ander soort straf dan door de rechter is opgelegd", zei NSC'er Judith Uitermark eerder.

Palmen: "Het is uiterst discutabel. De rechter heeft een vonnis gewezen en dan zegt de minister: 'Dat gaan we niet uitvoeren'. In een rechtsstaat is dat eigenlijk niet aan de orde." Volgens het NSC-Kamerlid was het probleem op te lossen door het sanctiepallet van de rechter uit te breiden. "Als thuisdetentie iets is wat de rechter op kan leggen, is het ook aan de rechter om die straf in combinatie op te leggen. Dan snijdt het mes aan twee kanten."

Ontvang jij onze nieuwsbrief al? Meld je hier nu gratis aan!

Wat doet de Raad van State?

De Raad van State is één van de vier hoogste bestuursrechters in Nederland en behandelt met name zaken die gaan om ruimtelijk bestuursrecht. "Maar ook toeslagenzaken, wat een heel ander soort zaak is", zegt Palmen. Een vreemde eend in de bijt, aldus de NSC'er, omdat belastingzaken juist weer bij de Hoge Raad terechtkomen.

Palmen schreef in 2017, toen ze hooggeplaatst juriste was bij de Belastingdienst, een memo waarin ze ontleedde dat de jacht op toeslagenfraudeurs op hol was geslagen en dat beschuldigde ouders een schadevergoeding verdienden. Maar het document verdween, waarna de toeslagenaffaire nog jaren voortduurde. In 2019 kwam de zogeheten memo-Palmen weer boven water. Ze is kritisch op de huidige bestuurlijke indeling.

Als het in Nederland gaat om bestuursrecht, zijn er vier rechtsprekende instanties. "Die opdeling is niet efficiënt en zorgt ook voor discussies", ziet het Kamerlid. "Een toeslagenzaak is een heel ander soort zaak, die lijkt op de sociale zekerheidszaken en belastingzaken. Het is vreemd dat je dat neerlegt bij een college wat zich bezighoudt met ruimtelijk bestuursrecht."

De toeslagenaffaire had volgens Palmen voorkomen kunnen worden bij het ontwerp van de wet. "Het is een ontzettend ingewikkelde en complexe regel geworden, waarbij je vooraf moet inschatten wat jouw inkomen en situatie is geweest en achteraf wordt dat getoetst. Als je dan ook nog eens grote geldstromen door mensen hun handen laat gaan, laat je mensen een soort bankiersfunctie vervullen."

'Beslissingen niet te begrijpen'

De Raad van State neemt soms beslissingen die voor de normale burger niet te begrijpen zijn, stelt luchtvaartverslaggever van De Telegraaf Yteke de Jong, ook te gast in Goedemorgen Nederland. Ze noemt als voorbeeld het stikstofdossier. "De stikstofnorm is zo ontzettend laag, dat we geen huizen kunnen bouwen en geen wegen aan kunnen leggen, terwijl de bevolking groeit als kool. Misschien moet de Raad van State toch tegen de wetgevende macht zeggen: pas de regelgeving aan. Het past niet in onze huidige maatschappij. Zo kunnen wij niet functioneren. Ik zou graag een wat praktischere blik willen zien."

De gescheiden machten moeten met elkaar in gesprek blijven, benadrukt Palmen. "Je kunt knelpunten aandragen, intervisiegesprekken organiseren. Er zijn zoveel mogelijkheden om de bevindingen van staatsmachten te delen met elkaar."

Daarnaast wordt de burger te weinig betrokken, vindt de NSC'er. "Wat mij betreft gaan ze ook aan tafel zitten, omdat burgers het beste weten wat er in de buurt gebeurt en waar zij behoefte aan hebben. Laten we eerst beginnen met de mensen, dan de regels en dan de organisatie."