Wie was Henry Kissinger? ‘Grootmeester’ en Nobelprijswinnaar, maar ook omstreden figuur

De Amerikaanse staatsman Henry Alfred Kissinger is woensdag op 100-jarige leeftijd overleden in zijn huis in Connecticut. Kissinger was onder meer diplomaat, politicoloog, geopolitiek adviseur en politicus, maar werd vooral bekend als minister van Buitenlandse Zaken en nationale veiligheidsadviseur van de Verenigde Staten onder de Republikeinse presidenten Richard Nixon en Gerald Ford. "Hij was een grootmeester tijdens de Koude Oorlog", zegt diplomatiedeskundige Robert van de Roer.

Kissinger was zelfs na zijn honderdste verjaardag, op 27 mei jongstleden, nog actief. Hij woonde bijeenkomsten in het Witte Huis bij, publiceerde een boek over leiderschapsstijlen en getuigde voor een Senaatscommissie over de nucleaire dreiging van Noord-Korea. In juli 2023 bracht hij nog een verrassingsbezoek aan Beijing om de Chinese president Xi Jinping te ontmoeten.

In de jaren zeventig was hij als minister van Buitenlandse Zaken onder Nixon betrokken bij enkele belangrijke mondiale gebeurtenissen. Zo leidden zijn diplomatieke inspanningen tot de Amerikaanse toenadering tot China, gesprekken over wapenbeheersing tussen de VS en de Sovjet-Unie en verbeterde betrekkingen tussen Israël en zijn Arabische buren. Ook was hij een van de architecten van de vredesakkoorden van Parijs, die een einde maakten aan de Vietnam-oorlog.

Ontvang jij onze nieuwsbrief al? Meld je hier nu gratis aan!

Kissingers reputatie als belangrijkste architect van het Amerikaanse buitenlandse beleid nam af met het aftreden van Nixon in 1974 om het Watergate-schandaal. Toch was hij ook onder diens opvolger Gerald Ford een diplomatieke kracht en bleef hij de rest van zijn leven zijn mening geven over geopolitieke kwesties.

Niet onomstreden

Volgens diplomatiedeskundige Van de Roer was Kissinger "een absolute strategische grootmeester" tijdens de Koude Oorlog. Hij looft de "opening" van de VS naar China dankzij Kissinger. "Maar Kissinger werd ook vaak verweten een gebrekkig moreel kompas te hebben", zegt Van de Roer in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Sommigen bestempelen Kissinger zelfs als oorlogsmisdadiger vanwege zijn steun aan anticommunistische dictaturen, vooral in Latijns-Amerika. In zijn laatste jaren werden zijn reizen beperkt door pogingen van andere landen om hem te arresteren of te ondervragen over het Amerikaanse buitenlandse beleid uit het verleden. "Hij speelde een dubieuze rol in het steunen van regimes in Zuid-Amerika", zegt Van de Roer.

Heb jij Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze aflevering nu hier terug via NPO Start.

Ook brigadegeneraal Han Bouwmeester benadrukt dat Kissinger geen geheel schoon blazoen heeft. "Hij heeft een grote rol gespeeld in de Koude Oorlog en de Vietnamoorlog. Maar hij was ook betrokken bij bombardementen in Cambodia. Hij heeft zich ook bemoeid met wisselingen van de wacht in Zuid-Amerika."

'Geur van omstredenheid'

Toch ontving hij in 1973 de Nobelprijs voor de Vrede om zijn rol in de onderhandelingen over het vertrek van het Amerikaanse leger uit Vietnam. De prijs, die gezamenlijk werd toegekend aan Le Duc Tho uit Noord-Vietnam, die hem weigerde, was een van de meest controversiële ooit. Twee leden van het Nobelcomité namen ontslag om Kissingers selectie vanwege de geheime Amerikaanse bombardementen op Cambodja tijdens de oorlog in Vietnam.

Na zijn carrière als regeringsfunctionaris richtte Kissinger een invloedrijk adviesbureau op in New York, dat leden van de mondiale zakenelite onder zijn clientèle had. Hij had diverse bestuursfuncties op het gebied van buitenlands beleid en veiligheid, schreef boeken en werd regelmatig mediacommentator over internationale zaken.

Van de Roer schudde eenmaal de hand van Kissinger. "Ik werkte toen bij NRC Handelsblad en Kissinger zei: 'Ah, Handelsblad is here', met een Duits-Amerikaans accent. Als je met hem sprak, had je contact met de geschiedenis. Maar de geur van omstredenheid heeft hem nooit verlaten. Op hoge leeftijd werd hij nog met spandoeken bejegend in het Amerikaans Congres. Een omstreden man, geliefd en gehaat."

"Hij ging ook naar Vladimir Poetin en hij is dit jaar nog naar Xi Jinping geweest. Iedereen wilde toch nog met hem praten", zegt van de Roer.

'Niemand meer zoals Kissinger'

Kissinger werd geboren in het Duitse plaatsje Fürth, een voorstad van Neurenberg. "Hij moest met zijn ouders vluchten in 1938 omdat hij Joods was. Hij is in het Amerikaanse establishment terechtgekomen", vertelt Bouwmeester. "Hij had nog wel een speciale band met Duitsland, hij kwam er ook vaak. Hij was ook erelid van de voetbalclub Bayern München. Dat koesterde hij sterk. Hij werd regelmatig uitgenodigd en was dan bij wedstrijden aanwezig."

Volgens Van de Roer is er niemand meer zoals Kissinger. "Absoluut niet". Dat vindt ook Bouwmeester. "Niet van deze statuur."