Spreekrecht slachtoffers en nabestaanden wordt verder uitgebreid, maar is dat een goed idee?
Slachtoffers en nabestaanden van misdrijven krijgen vanaf volgend jaar een nog grotere rol in de rechtszaal. Per 1 januari 2023 mag ook stief- en pleegfamilie het woord voeren, en verderop in het jaar worden verdachten verplicht aanwezig te zijn als slachtoffers en nabestaanden van hun spreekrecht gebruikmaken. Ook mogen slachtoffers dan spreken op tbs-verlengingszittingen. Dat schrijft NOS.
Eerder mochten slachtoffers zich alleen uitlaten over de gevolgen van een misdrijf. Sinds 2016 mogen ze vrijwel alles zeggen wat ze willen: zo mogen ze verdachten direct aanspreken en hen schuldig verklaren. Ook mogen ze zeggen welke straf zij passend achten.
De wet voor uitbreiding van slachtofferrechten die vanaf volgend jaar ingaat werd in 2020 al door de Tweede Kamer aangenomen en werd ingediend door toenmalig minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker. Hiermee wil het kabinet slachtoffers en nabestaanden een luidere stem geven.
"Als verdachte van een ernstig misdrijf heb je straks geen keus meer, je moet er gewoon zijn in de rechtszaal. Dit is wel het minste wat je kunt doen voor het slachtoffer of de nabestaande", zei Dekker toen. "Zij moeten de kans hebben om ook aan de verdachte te vertellen wat het misdrijf met hen heeft gedaan. Die aanwezigheid kan ook enorm helpen bij de verwerking van zo’n heftige gebeurtenis."
Kritiek
Maar de uitbreiding kan ook op veel kritiek rekenen. "Uit eerder onderzoek is niet gebleken dat mensen er beter van werden", zegt Maarten Kunst, hoogleraar criminologie aan de Universiteit Leiden, tegen de NOS. Maar er is wel een belangrijke kanttekening: onderzoek hiernaar is tot dusver beperkt.
Sommige slachtoffers hopen dat hun verklaring tot een hogere straf leidt, zegt Kunst, maar het is nog maar de vraag of dit zo is. "Je kan het gevoel hebben dat iedereen heeft geluisterd, maar de uitkomst kan toch tegenvallen."
Onschuldig tot het tegendeel is bewezen
Volgens de Nederlandse Orde van Advocaten staat het spreekrecht op gespannen voet met het uitgangspunt dat een verdachte onschuldig is tot het tegendeel is bewezen, zo schrijft NOS. Dit omdat een verdachte in de ogen van het slachtoffer al dader is, terwijl een rechter nog moet oordelen. Dat wordt vooral lastig wanneer de verdachte ontkent, zegt Geertjan van Oosten, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten. "Het past niet dat iemand zich met een heel emotioneel betoog richt tot degene die in zijn ogen de dader is, terwijl de verdachte niet meer kan zeggen dan: 'Ik was het niet die u dit heeft aangedaan'. Dat zorgt voor heel ongemakkelijke situaties."
Ook is er de angst dat rechters zich door emotionele betogen laten beïnvloeden. "We hebben goede rechters, maar je loopt toch een risico", zegt Van Oosten.
Rechter Frank Wieland, die bekend werd als de man die Holleeder levenslang gaf, staat ook niet te springen om de wetsuitbreiding. Hij ging dit jaar dan toch écht met pensioen en blikte in april in de WNL-podcast Het Onderzoeksbureau terug op een aantal veranderingen ín de rechtspraak die hij in die periode heeft gezien, waaronder deze. "Ik vind het beangstigend hoe die rol zich ontwikkelt. Strafzaken krijgen zo een kleur die de objectiviteit steeds meer uitsluit", zei hij. "Het slachtoffer is van een ongemakkelijke gast veranderd in een hoofdpersonage in rechtszaken en dat brengt van alles met zich mee, en ik weet niet of we dit goed aanpakken."
Luister de podcast hier terug:
Tweefasenproces
De advocatenorde ziet liever een 'tweefasenproces'. Daarbij moet de rechter eerst beoordelen of een verdachte schuldig is en daarna bepaalt wat voor straf er opgelegd moet worden. Pas in die tweede fase moeten slachtoffers dan volgens de advocatenorde het woord krijgen. Daar pleitte ook Wieland voor.
Hier zien de rechtspraak, het Openbaar Ministerie en Slachtofferhulp Nederland niets in. Dit leidt er volgens hen toe dat rechtszaken nog langer duren. De nadelen wegen niet op tegen de voordelen, vindt ook minister Franc Weerwind voor Rechtsbescherming, die deze maand besloot dat dit proces er niet komt. Hij gaf ook aan er genoeg vertrouwen in te hebben dat een rechter objectief naar de zaak kan blijven kijken.
Ben jij slachtoffer geworden van woninginbraak, is je fiets gestolen, ervaar je overlast door drugsdealers of vraag je je af hoe brandstofdieven te werk gaan? Stuur jouw verhaal, tip of vraag naar de redactie van Het Misdaadbureau.
Dit gloednieuwe actuele wekelijkse WNL-onderzoeksprogramma naar misdaad in Nederland is vrijdagavond 6 januari voor de eerste keer te horen, gepresenteerd door Maaike Timmerman. Onderdeel van het programma is ‘de Misdaadlijn’, waarin de onderzoeksredactie elke week een vraag beantwoordt die je via (audio)bericht kunt sturen naar 06 57832894.