Remkes: stel ‘staat van natuur’ meer centraal in plaats van stikstofcijfers, betere koers is nodig én mogelijk

Volgens stikstofbemiddelaar Johan Remkes moet het kabinet "de staat van de natuur" meer centraal gaan stellen in plaats van vooral naar stikstofcijfers te kijken. In principe adviseert de bemiddelaar vast te houden aan 2030 om de helft minder stikstof uit te stoten, maar het moet in sommige gevallen ook mogelijk zijn om meer tijd te nemen. Verder moet volgens Remkes de optie er zijn om bedrijven gedwongen uit te kopen.

De VVD-coryfee roept het kabinet op om "in te zien dat een andere, betere koers nodig en mogelijk is". Zijn rapport noemt hij "in feite een welkomstgeschenk" voor de nieuwe minister van Landbouw, Piet Adema van de ChristenUnie. Die moet "het land ingaan op de zeepkist, luisteren en inhoudelijk antwoorden", adviseert Remkes.

Het advies aan de boeren is om "weer structureel aan overlegtafel te verschijnen en zoveel mogelijk met een mond te spreken." Gebeurt dat niet, dan schiet de achterban daar niks mee op. "Gezamenlijk optrekken is cruciaal voor de toekomst van de landbouw."

Remkes gaf aan dat hij verwacht dat de landbouwsector "niet blij" zal zijn met zijn stikstofrapport dat hij vandaag presenteert. Maar ook het kabinet zal niet enthousiast reageren op zijn bevindingen, verwacht hij: "Ik ben kritisch op het gevoerde beleid." Hij vindt dan ook dat de zogeheten 'kritische depositiewaarde', die bepaalt hoeveel stikstof mag neerslaan in natuurgebieden, uit de wet moet. Deze waarde is boeren een doorn in het oog.

'Staat van natuur' boven stikstofcijfers

Het loslaten van 2030 als doel geldt bijvoorbeeld voor een gebied waar natuurherstel "voldoende op koers ligt en het resterende probleem met iets meer tijd via natuurlijk verloop kan worden opgelost". De stikstofadviseur raadt aan om 2025 en 2028 als "ijkmomenten" te kiezen, om te kijken hoe de vlag er dan bij hangt. Uitstel mag dan wel alleen om "dwingende inhoudelijke redenen", politieke afwegingen mogen geen rol spelen, benadrukt Remkes.

Uitkoop van 500 tot 600 bedrijven: mogelijk gedwongen

Remkes ziet voor de korte termijn "geen andere route" dan gerichte uitkoop van 500 tot 600 bedrijven, zowel in de landbouw als daarbuiten, die veel stikstofneerslag in de natuur veroorzaken. Liefst vrijwillig, maar als dat niet lukt gedwongen. De compensatie moet "zo ruimhartig mogelijk" worden.

LEES OOK: Boerenclubs: gedwongen opkoop is onacceptabel

De bemiddelaar ziet een toekomst voor zich met "minder agrarische bedrijven". Volgens hem zullen "nieuwe vormen van landbouw groot moeten worden". De sector moet "in lijn worden gebracht" met de eisen op het gebied van klimaat, dierenwelzijn, water, bodem, gezondheid en cultuur, somt Remkes op. Toch blijft er dan volgens hem ruimte voor een "sterke en bloeiende agrarische sector".

KDW op termijn uit de wet

Wat Remkes betreft moet wel aan "een groot aantal wensen" van de landbouw tegemoet worden gekomen. Zo zou de kritische depositiewaarde (KDW), een benadering van de stikstofconcentraties die natuurgebieden aankunnen, op termijn uit de wet kunnen. Ook het veelbesproken kaartje uit de eerste plannen van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) moet van tafel, stelt Remkes. Op de kaart was per gebied aangegeven met hoeveel procent de stikstofuitstoot moet worden verminderd. Van der Wal zei al eerder dat de kaart "indicatief" is.

Innovatieprogramma

Wat de bemiddelaar betreft moet er een "nationaal innovatieprogramma" komen, want vernieuwingen in de sector zijn de komende jaren wel degelijk "een serieuze oplossing" volgens Remkes. Hij voegt eraan toe dat hij beseft dat het "ingewikkelde en emotionele keuzes zijn, die ondernemers direct raken".

In het rapport wordt ook een oplossing voorgesteld voor 2500 boeren die eerder een melding deden over hun stikstofuitstoot, maar nog altijd zonder vergunning zitten. Zij moeten die vergunning alsnog met voorrang krijgen. Die groep staat bekend als de zogeheten PAS-melders.

'Overheidsbeleid was afgelopen jaren zwalkend'

Het overheidsbeleid voor de landbouw was de afgelopen jaren zwalkend, zegt Remkes. Zo werden boeren eerst aangezet tot uitbreiding en liepen ze vervolgens aan tegen beperkingen op het gebied van bijvoorbeeld fosfaat. Tegelijkertijd schoof de overheid maatregelen tegen de te hoge stikstofuitstoot veel te lang voor zich uit. Daardoor moet nu op korte termijn worden ingegrepen.

Dit verklaart ook de "buitengewoon broze" verhoudingen tussen boeren en het kabinet. Het vertrouwen is "nog niet hersteld". Volgens hem heeft een deel van de boeren het gevoel "als verliezer in het verdomhoekje te worden gezet".

Remkes benadrukte dat boeren "een belangrijke positie in de voedselvoorziening" hebben en houden. Ze zullen ook blijven exporteren, al zal de export wel in omvang afnemen, verwacht Remkes. "Veel boeren weten best dat er iets moet veranderen en vinden ook dat er iets moet veranderen", zegt hij. "Er is geen boer te vinden die niet om de natuur geeft, dat wordt in discussies vaak vergeten."

Remkes legde nog eens uit dat Nederland gebonden is aan Europese wetgeving die voorschrijft dat de natuur in stand moet worden gehouden. "Veel te veel stikstof is altijd slecht voor de natuur", vatte hij de wetenschappelijke consensus samen.

'Verwachtingen stikstofrapport te hoog opgeschroefd'

Er hangt veel af van het stikstofrapport van Remkes. Het kabinet heeft gezegd te wachten op zijn bevindingen voordat het verder gaat met het uitvoeren van het stikstofbeleid. Daarmee zijn de verwachtingen over het stikstofrapport volgens Remkes zelf "te hoog opgeschroefd".

Daarover had Remkes voordat hij aan zijn klus begon al "gemengde gevoelens". Het schrijven van een rapport "met aanbevelingen over de hele aanpak verhoudt zich slecht tot de politiek-bestuurlijke verantwoordelijkheid", vindt hij. Volgens Remkes werd de reikwijdte van zijn rapport na ieder gesprek met organisaties "verder opgerekt".

Remkes benadrukt ook dat zijn rapport "een denklijn is" en geen definitief plan. Het liefst komt er wat hem betreft in overleg met de sector een veelomvattend 'landbouwakkoord' voor de toekomst. De sector moet perspectief worden geboden, benadrukt hij verder.

Later komt het kabinet met een inhoudelijke reactie.

LEES OOK: Boerenactiegroep FDF dreigt met acties als bevindingen Johan Remkes tegenvallen