Is de gascrisis een opmaat naar meer Europese zelfstandigheid?

De energieprijzen gaan door het dak en daardoor zijn er zorgen of mensen de rekening nog kunnen betalen, zeker nu de koude periode eraan komt. In heel Europa is de gascrisis voelbaar. EU-leiders hebben er dinsdag tijdens een informeel diner in Slovenië met elkaar over gesproken.

Volgens demissionair premier Mark Rutte moeten de lidstaten actie ondernemen "en moet je ook als Europa kijken wat je collectief kunt doen". "Er liggen voorstellen. Soms wat wilde, soms minder wilde", zegt hij in Goedemorgen Nederland op NPO 1. "De Europese Commissie gaat in kaart brengen hoe de Europese markt functioneert en waar er zwakheden zitten. Dat kan wel degelijk leiden tot een aantal Europese initiatieven", aldus Rutte.

Volgens diplomatiedeskundige Robert van de Roer gaat het dan bijvoorbeeld over kernenergie, maar ook over versoepeling van begrotingsregels of een Europese gasvoorraad. "Daar moet de Europese Commissie eenheid in gaan brengen en daar hebben ze ongeveer twee weken de tijd voor. Daarna is namelijk de volgende EU-top", zegt hij. "Je weet natuurlijk niet hoe de prijzen zich verder ontwikkelen en of dat nieuwe druk op de discussies gaat zetten. Dat zou zomaar kunnen."

Volgens Van der Roer moeten we "geen overspannen verwachtingen hebben" van mogelijke oplossingen van Europese leiders. "De gasmarkt is een geliberaliseerde markt. Het valt niet onder de EU-bureaucratie. Je kunt je afvragen of je met een aantal vanuit Brussel gecoördineerde maatregelen het misschien kan beïnvloeden, maar meer ook niet."

Moet Nederland meer boren onder Waddenzee?

Parlementair verslaggever van WNL Marieke Smits vreest dat Nederland een beroep moet doen op de Groningse gasvelden of gasvelden onder de Waddenzee. "We zijn het aan het afbouwen, maar dat betekent niet dat de vraag naar gas afneemt. Er wordt gekeken naar waar gas vandaan moet komen, mogelijk willen ze in de Waddenzee gaan boren."

Maar dat ligt politiek gevoelig, zegt Smits. Tegen de plannen voor nieuwe gasboringen in de Waddenzee ter hoogte van het Friese Ternaard is veel maatschappelijke weerstand. In het Waddengebied wordt al sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw aardgas gewonnen uit kleine velden. De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), die in handen is van Shell en ExxonMobil, pompt gas onder het wad vandaan bij Ameland en Blija.

"Maar ik denk dat het komende kabinet dat wel op zijn bordje krijgt", zegt Smits over het vraagstuk. "Want waar haal je het dan vandaan, als je het niet uit Nederland kunt halen? Dan kijk je naar andere landen, bijvoorbeeld Rusland. Maar dat is niet ideaal."

Kwade Russische opzet?

Rusland is de grootste gasleverancier van Europa. Maar nu de uit de coronacrisis opkrabbelende EU dringend verlegen zit om meer gas, en de prijzen maar blijven stijgen, weigert staatsgasbedrijf Gazprom meer te leveren. Europarlementariërs denken dat Moskou de EU onder druk wil zetten om bijvoorbeeld de ingebruikname van gaspijplijn North Stream 2 te laten doorgaan. De Europese Commissie gaat na of Rusland moedwillig de energieprijzen in de EU opdrijft. EU-landen en Europarlementariërs hebben daarover geklaagd.

Critici spreken dat niet tegen, maar stellen dat Gazprom verzuimt meer te leveren terwijl het bedrijf daartoe wel in staat zou zijn.

Europa op het wereldtoneel

Volgens Van der Roer is er in Slovenië gesproken over Rusland. "Het was een aftrap van een reeks debatten die gaan over de plek van de EU op het wereldtoneel." Volgens Van der Roer moet de Europese Unie meer op eigen benen gaan staan. "Er was hoop met president Biden. America is back, na vier jaar gekte onder Trump", doelt hij op de America first-politiek van de ex-president. "Maar nu zijn we acht maanden verder en is de vraag of Amerika wel echt 'terug is'."

De banden tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten zouden opnieuw bekoeld zijn geraakt door de chaotische evacuatie van de NAVO uit de Afghaanse hoofdstad Kabul, na de machtsovername van de taliban, zegt Van de Roer. Amerika vertrok eerder uit Afghanistan dan in eerste instantie de bedoeling was. "Biden heeft die evacuatie opgelegd aan de NAVO-bondgenoten. Het besluit van de evacuatie was eenzijdig en de uitvoering eigenlijk ook."

"De defensiedeal tussen Amerika, Australië en Groot-Brittannië kwam daar overheen", zegt Van de Roer. Frankrijk was in woede ontstoken toen Australië een contract opzegde waarmee voor tientallen miljarden Franse onderzeeërs aan dat land zouden worden verkocht. Australië bleek plotseling een nieuwe strategische alliantie aan te gaan met de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Frankrijk was daar niet voor gepolst en niet van op de hoogte.

Volgens Van de Roer zet Frankrijk steeds meer in op Europese zelfstandigheid. "Er werd Frankrijk een miljardencontract door de neus geboord. Sindsdien vallen er zware woorden over en weer. Zelfs gisteravond, toen Emmanuel Macron (Franse president, red.) aankwam in Slovenië, zei hij: woorden zijn belangrijk, maar feiten tellen. Met andere woorden: je kunt wel zeggen dat Amerika terug is, maar als je gedrag anders is, koop ik het niet. Je ziet dat Frankrijk nu meer autonomie voor Europa wil creëren."

'Twee procent voor defensie halen'

Ook JA 21-Kamerlid en voormalig Europarlementariër Derk Jan Eppink vindt dat Europa minder afhankelijk moet worden van bondgenoten. "De samenwerking met Joe Biden is er moeizaam begonnen, omdat de Amerikanen plotseling vertrokken uit Afghanistan. Het werd een puinhoop."

"De Amerikanen gaan zich nu meer richten op Azië. Ik denk dat wij ons meer moeten richten op de verdediging van Europa. Daarvoor is het belangrijk dat Nederland de twee procent voor Defensie-uitgaven gaat halen om de NAVO effectief te ondersteunen", aldus Eppink.

LEES OOK: Energierekening nog verder omhoog door sluiting Belgische kerncentrales