Duitsland naar de stembus, einde tijdperk Merkel: ‘Voorbeeld voor velen’

In Duitsland zijn om 08.00 uur de stembureaus geopend voor de parlementsverkiezingen die het einde inluiden van de regeringsperiode van Angela Merkel. Hoe gaat de bondskanselier de geschiedenisboeken in? Volgens Europees Parlementslid Esther de Lange is Merkel "een voorbeeld voor velen", zegt ze in WNL Op Zondag op NPO 1.

De Lange ontmoette Merkel, die deel uitmaakt van dezelfde 'Europese familie', verscheidene keren. Merkel is "heel wettenschappelijk, heel zakelijk". "Een echte beta", zegt De Lange.

Maar ze staat natuurlijk ook bekend als de eerste vrouwelijke regeringsleider van Duitsland. Volgens De Lange is Merkel, hoewel ze het nooit uitsprak, een feminist. "Zij kwam bij ons (de fractie van de Europese Volkspartij) spreken in Straatsburg. Toen zei ze, ook tegen de mannelijke voorzitter: 'even al die kerels van het podium af, ik wil even met de vrouwen van de fractietop op de foto'. Zij kon dat maken, die kerels lieten zich wegsturen door haar. Dat is vrij knap."

'Er komt wel iemand binnen'

De Lange maakte geregeld mee dat Merkel een bezoek bracht aan het Europees Parlement. "Je hoort haar voor ze er is. Er zijn helikopters in de lucht en motoragenten buiten. Dan weet je: nu komt ze", zegt De Lange. "Ze is vaak te laat, dat kan ze maken."

Voor een Europese top komen de Europese partijpolitieke families bij elkaar. "Zij is dan bij ons, de Christendemocraten. Dan merk je: nu beginnen mensen te luisteren. Naar wat ze zegt, en ook naar wat ze tussen de regels door zegt, omdat je dan ongeveer weet welke oplossing er gaat komen tijdens de top. Er komt wel iemand binnen."

'Merkeln'

Merkel staat vanaf november 2005 aan het roer in Duitsland. Bij de oosterburen is er zelfs een werkwoord naar haar vernoemd, merkeln. De Lange: "Je kan het positief en negatief opvatten. Ze wordt er ook om bekritiseerd. Het kan betekenen: heel lang wachten voor je een besluit neemt. De positieve versie is: je denkt goed na, je hebt altijd de lange termijn in zicht en het gemeenschappelijk goed, en neemt heel koersvast een besluit. Ik denk dat zij tot die school behoort en ik vind merkeln dus een compliment."

Maar als puntje bij paaltje komt, kan de kanselier ook snel handelen, zegt Europarlementariër. "Denk bijvoorbeeld aan het coronaherstelfonds. Merkel is wel de kanselier die vier Amerikaanse presidenten heeft meegemaakt en vier Europese crisissen met een redelijk stevige hand bestuurd heeft: de eurocrisis, de economische crisis, de vluchtelingencrisis en nu de coronacrisis."

Tijdens de coronacrisis toonde ze haar daadkracht. "Op het moment dat er een herstelpakket moest komen en Nederland nog een beetje aan het twijfelen was, redelijk met de hakken in het zand stond, zei ze: het is ook in ons belang dat Noord-Italië en Spanje weer economisch gaan draaien, dus dit gaan wij doen. Het kan dus ook heel snel gaan."

De Muur

Merkel sprak in 2017 tijdens een ceremonie in de vergaderzaal van het Europees Parlement in Straatsburg na het overlijden van voormalig bondskanselier Helmut Kohl, 'de Kanselier van de hereniging' van Duitsland in 1989. De Lange was erbij. "Het was ongelofelijk indrukwekkend."

Merkel groeide op in het Oost-Duitse stadje Templin, zo'n 80 kilometer ten noorden van Berlijn. "Merkel zat aan de andere kant van De Muur, in de nacht dat De Muur viel", vertelt De Lange. "Wij denken nu dat dat goed is gelopen en Europa is één geworden. Maar op het moment dat de regeringsspreker zich versprak en zei dat die muur open was, gold officieel nog een schietbevel voor de grenswachten van de DDR. Ondertussen stroomden al die mensen naar de grens toe." Merkel overigens niet. Zij zat in een sauna en ging bij het horen van het nieuws naar huis. "Dat toont haar nuchterheid."

"Maar zij heeft heel goed gevoeld dat wat Kohl daar deed, ook wel tegen de angsten van West-Duitse bevolking in, een deur geopend heeft die maar op een heel klein kiertje stond. En dat zij daar haar leven in een democratie aan te danken heeft", zegt De Lange. "Ik denk dat dat haar belangrijkste drijfveren zijn. Dat zegt ze ook. Mensen die leven in onvrijheid en niet in een democratie zullen altijd op zoek gaan naar vrijheid en laten zich door niets of niemand tegenhouden."

'Wir schaffen das'

Met die ideologie in het achterhoofd deed Merkel in 2015, tijdens het hoogtepunt van de Europese vluchtelingencrisis, haar omstreden uitspraak wir schaffen das. Een zinnetje "dat redelijk uit de context is getrokken", zegt De Lange. "Als ik haar hoor over migratiebeleid, dan zegt zij: dat begint in de regio en het opvangen van mensen in de regio en het bieden van ontwikkelingskansen daar."

Volgens De Lange is Merkel nog altijd streng als het gaat om migratie. "Dat vergt ook een grensbeleid dat aan de grens al zegt: jij maakt geen kans. Dat gaat natuurlijk mis in Europa. Er zijn veel mensen die geen kans maken en toch in die vluchtelingenstroom zitten. Wat er in die crisis gebeurde is dat Zuid-Europa zei: wij kunnen ze niet tegenhouden, dus laten we ze doorlopen. Op een gegeven moment stonden ze in Oostenrijk en bijna in München. Wat doe je dan? Op een gegeven ogenblik moet iemand wat doen."

"Als zij zegt: wir schaffen das, bedoelt ze met wir Europa en een fatsoenlijk Europees beleid. Daar schort het nog steeds aan. Maar Merkel had gelijk: dit doe je niet alleen, dit doe je samen."

Wie volgt Merkel op?

De twee voornaamste kanshebbers om Merkel op te volgen zijn twee mannen. Haar partijgenoot Armin Laschet, de CDU-leider en deelstaatpremier van Noordrijn-Westfalen, en minister van Financiën Olaf Scholz van de centrumlinkse SPD gaan met hun partijen aan kop in de peilingen.

De opkomst bij verkiezingen in Duitsland is traditioneel hoog in vergelijking met andere landen. Bij de parlementsverkiezing in 2017 ging meer dan 76 procent van de kiezers stemmen. Dit jaar wordt vanwege de coronapandemie gerekend op een recordaantal poststemmen.

Duitsers kunnen tot 18.00 uur stemmen. Direct daarna worden exitpolls verwacht. De SPD ging kort voor de verkiezing nog nipt aan kop in de peilingen, maar het conservatieve blok van zusterpartijen CDU/CSU was de partij tot een paar procentpunt genaderd.

LEES OOK: Tijdperk Merkel ten einde: ‘Met ‘wir schaffen das’ heeft ze Europa voor het blok gezet’