Catherine Keyl: Holocaust Namenmonument heel belangrijk voor mensen met familieleden zonder graf

Tv-icoon en columnist Catherine Keyl is blij met de komst van het Holocaust Namenmonument in Amsterdam. Haar Joodse grootouders kwamen om tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het monument is “heel belangrijk” voor mensen met familieleden zonder graf, zegt Keyl in WNL Op Zondag op NPO 1.

Op het monument, dat zondag wordt onthult door Koning Willem-Alexander, zijn de namen, geboortedata en leeftijden bij overlijden te vinden van ruim 102.000 Nederlandse slachtoffers van de Holocaust, zowel Joden als Sinti en Roma. Ook van die van de grootouders van Keyl. “Mijn grootouders waren straatarme mensen, die keihard werkten om hun huur bij elkaar te sprokkelen. Zij werden van huis gehaald en moesten gaan werken. Ze dachten: ach, een beetje werken in Polen, wat maakt het uit. Zij zijn niet teruggekomen. Ze zijn allemaal vermoord.”

Koperbergpad

“102.000 mensen in Nederland zijn weggevoerd tijdens de oorlog, dat is een stad zo groot als Emmen” zegt Keyl. Ze vindt het moeilijk te verkroppen hoe weinig solidariteit er met hen was. “In sommige gevallen is er niemand die er iets van gezegd heeft. Mijn overgrootouders woonden in Geertruidenberg. Ze hadden daar piepkleine winkeltjes. Vervolgens zijn de winkeltjes opgekocht door de gemeente, en dat geld hebben ze in hun zak gestoken. Het is allemaal weg. Niemand heeft daar tegen geprotesteerd. En het is allemaal gebeurd met hulp van Nederlandse politieagenten.”

In Geertruidenberg, waar haar grootouders woonden, is er een straat naar hen vernoemd, door de inzet van inwoner Paul Koedijk. Keyl: “Hij werkt bij de kerk in Geertruidenberg, een goede katholieke Brabander. Hij zei: het is toch absurd dat dit allemaal gebeurd is. Hij heeft zich ervoor ingezet om een straatje naar mijn overgrootouders te vernoemen.” Daardoor is daar nu het Koperbergpad.

Maar zo’n herdenkingsplek is er niet voor iedereen. “Als je op 2 november in Frankrijk bent, is het Allerzielen. Dan gaan de katholieken met een bloemetje naar het graf van hun geliefden. Mijn familie heeft geen graf. Voor die mensen is het monument heel belangrijk.”

Juridische strijd

Er ging een lange juridische strijd vooraf aan de bouw van het namenmonument aan de Weesperstraat, een ontwerp van de Pools-Joods-Amerikaanse architect Daniel Libeskind. Omwonenden maakten bezwaar tegen de komst ervan. Uiteindelijk besloot de Raad van State eind 2019 dat het monument, een initiatief van het Nederlands Auschwitz Comité, er kon komen.

De financiering van het monument, dat 15 miljoen euro heeft gekost, is mede mogelijk gemaakt door het adopteren van de stenen. Iedereen kan een naam adopteren voor een bedrag van 50 euro. Tot nu toe zijn tussen de 70.000 en 80.000 geadopteerd en komen er nog altijd verzoeken binnen.

‘Thuis sprak hij nooit over de oorlog’

De vader van Keyl overleefde de oorlog. Thuis sprak hij er vrijwel nooit over, zegt ze. “Ik heb negentien jaar thuis gewoond, voor ik ging studeren. Ik denk dat er vier keer iets over gezegd is.” Wat hij vertelde was soms plots en ging over gruwelijke gebeurtenissen. Zo vertelde haar vader hoe moeilijk het is om iemand dood te schieten, naar aanleiding van een documentaire die Keyl maakte. “Hij zei: ik heb het wel gedaan, maar ik moest er wel voor oefenen.”

“Ik dacht: wat bedoelt hij?”, zegt Keyl. Het bleek te gaan om een incident uit de Tweede Wereldoorlog. “Toen de oorlog begon had hij als Jood een vals persoonsbewijs bemachtigd. Hij ging in het verzet en had een vergadering met verzetsmensen, die werd overvallen door de Duitsers. Toen heeft hij het wapen van een Duitse officier afgepakt en hem neergeknald”, legt ze uit. “Waarop hij natuurlijk meteen vogelvrij was, dus hij moest vluchten.”

Sachsenhausen

De vader van Keyl was de enige die de inval overleefde. Hij werd opgepakt en naar het ‘Oranje Hotel’ gebracht, een tijdelijke gevangenis in Scheveningen, waar verzetsmensen werden opgesloten. “Daar heeft hij twee maanden in totale duisternis gezeten. Hij had geen idee of het dag of nacht was. Via klopsignalen had hij contact met medegevangenen.” De vader van Keyl werd uiteindelijk overgebracht naar het deportatiekamp in Vught en vervolgens naar concentratiekamp Sachsenhausen, zo’n 35 kilometer van Berlijn. “Eén van de vier dingen die hij heeft verteld, is dat daar iedere dag iemand werd opgehangen, als voorbeeld.”

Keyl, die het boek Oorlogsvader schreef, over de verhalen van haar vader, bezocht het kamp. “Als je daar komt zie je een enorm plein, ongeveer twee keer zo groot als De Dam. Daar staat een galg en er hangt een bordje onder: hier werd elke dag iemand opgehangen.”

Proces

De vader van Keyl werd uiteindelijk bevrijd en keerde na de oorlog terug in Nederland. “Daar bleek dat zijn vader, moeder, broer en schoonzus waren vermoord. Hij ging naar het oude huis en wist dat de buren nog twee of drie kleine dingetjes in bewaring hadden gekregen van zijn moeder. Hij ging daar naartoe, maar zij zeiden: ‘dat krijg je niet terug. Je ouders hebben het in bewaring gegeven, zij moeten het komen ophalen’.”

“Toen mijn vader was overleden, vond ik papieren van de rechtbank. Hij heeft een proces moeten voeren om een roomstelletje terug te krijgen. Het is wel gelukt, maar hallo…”

PTSS

Volgens Keyl was haar vader “buitengewoon getraumatiseerd” door de gebeurtenissen in de oorlog. “Hij had natuurlijk PTSS, maar toen kenden we dat nog helemaal niet.”

Dat bleek ook toen haar vader de ouders ontmoette van een vriendje van Keyl, met wie zij wilde trouwen. Haar vader vroeg hen wat zij in de oorlog hadden meegemaakt. “Zij kwamen uit Hengelo. De moeder zei: we hebben de ramen kapot gehad. Mijn vader explodeerde”, aldus Keyl.

LEES OOK: PODCAST Iedere Steen heeft een Gezicht: ‘Uiteindelijk hebben de Joden het altijd gedaan’

Door: Peter Visser