Socioloog: moeten bereid zijn te luisteren naar complotdenkers

Volgens socioloog Jaron Harambam moeten we bereid zijn te luisteren naar complotdenkers. Het is belangrijk om te weten waarom grote groepen uit onze samenleving twijfelen aan onze experts en overheden niet vertrouwen, zegt hij donderdagavond in Op1. "We moeten naar de inhoud van de kritiek kijken."

Sinds de coronapandemie lijkt het aantal complotdenkers explosief gestegen. Volgens Harambam vallen ze in ieder geval meer op. "Er is door corona veel onzekerheid en er staan grote belangen op het spel. Hoe gaat onze toekomst eruit zien? Hoe gaan wij samenleven? Heb ik nog wel een leven voor me waar ik ideeën over kan ontwikkelen?"

Het centrale punt is dat we niet goed weten wat waar is, zegt de socioloog. "Wat waar is, is continue onderhevig aan verandering. In dat veld groeien natuurlijk allerlei ideeën over andere werkelijkheden die ook mogelijk zouden kunnen zijn", zegt de socioloog.

Waarschuwing NCTV

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding waarschuwde in oktober voor een "radicale onderstroom onder anti-lockdowndemonstranten". Mensen die de overheid, wetenschap en traditionele media al langer wantrouwen kunnen hun denkbeelden bevestigd zien in complottheorieën, misinformatie en desinformatie.

Sinds de uitbraak van het coronavirus verspreiden complottheorieën zich volgens de NCTV sneller van de marges van het internet naar mainstreamkanalen en worden ze "aan elkaar gekoppeld", zoals complotten over corona, windmolens en 5G. De NCTV constateerde dat de drempel om tot extremistisch gedrag te komen, lager wordt.

'Grote groepen'

Hoeveel mensen er in complottheorieën geloven, is volgens Harambam lastig te zeggen. "Het hangt ervan af hoe je de vraag stelt. Geloof je dat de Amerikaanse overheid achter 9/11 zit is natuurlijk heel wat anders dan of iemand zich afvraagt of het officiële verhaal over 9/11 wel helemaal klopt. Dus die statistieken zijn moeilijk te vergelijken. Maar de helft van de Amerikanen gelooft niet dat het officiële verhaal over 9/11 het officiële verhaal is. Dus het zijn grote groepen mensen in onze samenleving."

Ook complottheorieën zoals QAnon en de pizzagate en over of de maanlanding wel echt heeft plaatsgevonden houden wereldwijd veel mensen bezig. Miljardair Bill Gates voelde zich vorig jaar genoodzaakt om samenzweringstheorieën waarin hij wordt beschuldigd de coronavirusuitbraak te hebben veroorzaakt tegen te spreken.

Divers

De aanhangers van verschillen complottheorieën zijn zeer divers, zegt Harambam. Volgens hem kun je complotdenkers dan ook niet op één hoop gooien. "Maar het meest basale is dat ze de officiële waarheid die de media, wetenschap en politiek verkondigen niet geloven en het idee hebben dat daar een diepere werkelijkheid achter zit. Het verbindt ze, maar ze verschillen wel van elkaar. Een flatearther en een 9/11-truther zijn hele andere mensen met een andere subcultuur, met andere ideeën over waarheid en wie ze moeten geloven."

Tekst gaat verder onder Tweet.

En er is nog een gemene deler: wantrouwen tegen 'de elite'. "Voor sommige mensen is het een allesomvattend geloofssysteem geworden, waarbij niets meer binnendringt en geen gesprek meer mogelijk is. Maar er zijn ook mensen die op zoek zijn naar meer informatie, die verschillende bronnen met elkaar vergelijken en die niet zomaar de pr van de overheid altijd geloven. Die verder kijken en ook zien hoe framing in de media werkt, welke berichten geselecteerd worden."

In gesprek gaan

Die mensen moeten niet zomaar in de 'wappiehoek' worden gezet, waarschuwt de socioloog. "Het is denk ik erg belangrijk om ook naar de inhoud van de kritiek te kijken."

Dat is volgens hem waardevol voor de samenleving. "Ik denk dat zelfs de meest rabiate tegenstander van die mensen wil weten wat ze drijft en waar ze het niet mee eens zijn. Maar ook vanuit een meer maatschappelijk oogpunt is het denk ik belangrijk dat we weten waarom hele grote groepen mensen in onze samenleving twijfelen aan officiële waarheden en experts en de overheden niet geloven", aldus Harambam.

LEES OOK: GGD doet aangifte tegen complotfanatici: ‘Op geen enkele manier goed te praten’