Hoogleraar Emmer: Racismekaart veel te snel getrokken in debat over slavernijverleden

Historicus en slavernij-hoogleraar Pieter Emmer vindt dat er met een te eenzijdige blik naar het slavernijverleden wordt gekeken. Dat zegt hij in WNL Op Zondag Op NPO 1. Volgens Emmer wordt veel te snel de racismekaart getrokken en wordt het werk van historici daarmee een stuk lastiger gemaakt.

“Slavernij is iets vreselijks. Het is iets dat moet verdwijnen en veel is verdwenen, gelukkig. Maar doordat we het zo vreselijk vinden, zijn we de nuances die bestaan gaan vergeten”, zegt Emmer. “Een mooi voorbeeld is een plantage van vroeger. Dat waren grote landbouwbedrijven, met een directeur en één of twee opzichters en soms honderden slaven. Als je wil begrijpen hoe zo’n bedrijf functioneerde, kun je niet uitgaan van het feit dat die slaven voortdurend werden verkracht, geslagen en vernederd. Je komt al snel tot de conclusie dat als die paar mensen er een winstgevend bedrijf van wilden maken, er een situatie van geven en nemen moet hebben bestaan.”

En dat is ook wat Emmer in de archieven vond, zegt hij. “Maar dat is nu een boodschap die heel moeilijk te verkopen is. Zodra je die kant opgaat, krijg je de racismekaart. Maar we doen de werkelijkheid geweld aan door dat extreme beeld op het verleden te projecteren.”

‘Propagandabeeld van slavernij overgehouden’

Volgens Emmer hebben we een ‘propagandabeeld’ bewaard van de slavernij door “mensen die zeiden dat we de slavernij moesten beëindigen. Om toen mensen duidelijk te maken dat het moest stoppen, werden er beelden geschapen van bijvoorbeeld het transport, waar veel mensen stierven. Dat is juist. Maar aan de andere kant: er waren altijd dokters aan boord die probeerden de sterfte te laten dalen. En dat is ook gelukt in de loop van de tijd. Moet je dat dan verzwijgen? Moet je de excessen die plaatsvonden als norm nemen en mag je niet een wat genuanceerder beeld beschrijven? Dat blijkt heel moeilijk in deze tijd.”

‘Verwijt van racisme maakt werk historici moeilijk’

Voormalig Tweede Kamerlid van GroenLinks Zihni Özdil schreef vrijdag in een column in de NRC dat het werk van Emmer racistisch zou zijn. Hij zou het slavernijverleden goedpraten. “Dat is gewoon onzin”, reageert Emmer fel. Eerder noemde NOS-verslaggever Gerri Eickhof hem een ‘racistische hoogleraar’. Emmer: “Racisme is tegenwoordig een betiteling voor een mening die je niet bevalt. Ik kom uit de schaduw van de Tweede Wereldoorlog en ik weet dat racisme heel iets anders betekent en één van de giftigste verschijnselen is die in een maatschappij kan bestaan. Ik neem dat misschien iets zwaarder dan de mensen die mij ervan beschuldigen.”

LEES OOK: Slavernij-hoogleraar eist excuses van Gerri Eickhof om verwijt een racist te zijn

Volgens Emmer zijn de racismeverwijten ook schadelijk voor de onderzoeken, omdat men bang is om voor racist uitgemaakt te worden. “Dat eindeloze verwijt van racisme maakt mijn onderzoek en dat van collega’s natuurlijk geweldig ingewikkeld.” Hij legt uit: “Je probeert onderwerpen te kiezen die zeker zijn en waar geen kritiek op kan komen en je komt niet meer met innovatieve ideeën en vergelijkingen die misschien behulpzaam zullen zijn. Je weet dat als je met dit werk bezig gaat, je voor mensen vaak een racist bent. Het is geen leuke sfeer om je werk in te doen.”

Herstelbetalingen? ‘Kunt de rest van je leven excuses maken’

In Amsterdam wordt gesproken over excuses en herstelbetalingen naar aanleiding van een rapport over de rol van de stad in het Nederlandse slavernijverleden. “Daar kun je verschillend over denken. Je kunt zeggen dat excuses sympathiek zijn, als ze gedaan worden door de generaties die die wandaden gepleegd hebben”, zegt Emmer. “Maar als je dat generatiesoverstijgend doet, kun je de rest van je leven beter vrij nemen om excuses te maken. Er is heel veel fout gegaan in het verleden.”

LEES OOK: Rutte maakt geen excuses voor slavernijverleden en krijgt bijval: ‘geschiedenis in perspectief plaatsen’

Staatssecretaris Raymond Knops (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) denkt “dat iedereen het erover eens is dat slavenhandel, zeker door de bril van deze tijd, afkeuringswaardig is. Maar ik ben het wel met Emmer eens. Ik vind het heel lastig om zoveel jaar na dato, in algemene zin en met alle nuances die er toen ook waren, op dat ene beeld te gaan zitten. Ik wil niet bagatelliseren wat er is gebeurd, maar ik wil naar dit onderwerp blijven kijken met alle facetten.” Dat er nu wordt gesproken over het teruggeven van roofkunst aan voormalig koloniën, bevalt Knops. “Dat is een voorbeeld waarbij je door onderzoek iets probeert te doen. Maar om met oneliners excuses te maken.. Het ligt veel gecompliceerder”, aldus de staatssecretaris.

Door: Peter Visser