Koning maakt indruk met historische rede: ‘Een belangrijk moment’

Dodenherdenking 2020 zal veel mensen lang bijblijven. Door de lege Dam, maar ook door de historische rede van koning Willem-Alexander. “Ik vond het helemaal een indrukwekkend verhaal dat de koning hield”, zegt vice-voorzitter van Nationaal Comité 4 en 5 mei Jaap Smit in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Het was de eerste keer dat een staatshoofd een toespraak gaf tijdens de Nationale Dodenherdenking. Koning Willem-Alexander sprak kritisch over de rol van zijn eigen overgrootmoeder Wilhelmina. Mensen voelden zich door haar in de steek gelaten, zei hij. Ook was de koning kritisch op Nederlanders die wegkeken bij de Jodenvervolging.

“Medemensen, medeburgers in nood, voelden zich in de steek gelaten, onvoldoende gehoord, onvoldoende gesteund, al was het maar met woorden. Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet. Het is iets dat me niet loslaat”, zei de koning.

‘Een belangrijk moment’

“Dat was denk ik een passage waar hij heel erg over nagedacht heeft”, stelt Smit. Volgens hem was de teneur van zijn verhaal: wees waakzaam en houd je mond niet als je ziet dat als iets gebeurt wat tegen vrijheid en tegen de rechtstaat is. Daarin maakt de koning een koppeling naar de opstelling van zijn overgrootmoeder. “Ik denk dat dat voor veel mensen een belangrijk moment is geweest.”

Het gebeurde niet eerder dat een staatshoofd zich uitsprak over de rol van Wilhelmina. Ook Smit vond het bijzonder en haalt er een les uit. “Dat is wat mij betreft wat ik ervan meeneem: laat niet normaal worden wat niet normaal is, en trek je mond open als er onrecht plaatsvindt. En kijk niet weg, wie je dan ook bent.”

De Hond: Rede van de koning geweldig

Opiniepeiler Maurice de Hond vond de rede van de koning ‘geweldig’. De ouders van De Hond waren Joods en zaten in een concentratiekamp in de Tweede Wereldoorlog. “Maar net zoals bij de toespraak van premier Rutte bij de Auswitchherdenking, is er een dubbel gevoel bij mij en waarschijnlijk ook bij de Joodse gemeenschap”, denkt De Hond. “Mijn ouders hebben de oorlog 67 jaar overleefd. Ik had graag dat mijn ouders het nog gehoord hadden toen zij nog leefden. Het heeft wel 75 jaar geduurd. Eindelijk is de vraag; waarom hebben ze het niet eerder gedaan?”

Volgens De Hond kan het de koning of premier Rutte niet kwalijk worden genomen. Hij vindt het ‘fantastisch’ dat zij zich nu wel hebben uitgesproken. “De vraag is waarom het niet in 1965 is gebeurd, of 1975. Maar de vraag mag je niet stellen aan de huidige koning of de huidige premier, want zij hebben het wel gedaan.”

Smit vindt het ook goed dat de koning zich heeft uitgesproken. Volgens hem was het nu ‘hét moment om het te doen’. “75 jaar vrijheid is natuurlijk een markering.” Ook is het belangrijk omdat er steeds minder ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog in leven zijn, vindt hij. Smit: “Bij het international comité hebben wij er ook over gesproken, dat we het in toenemende mate zullen moeten hebben van de overlevering, omdat de mensen die het zelf hebben meegemaakt steeds minder onder ons zijn.”

Lege Dam maakt indruk: ‘Nooit zo verbonden gevoeld’

Door de coronacrisis was de Nationale Dodenherdenking dit jaar op een lege Dam in Amsterdam. Dat maakte veel indruk op Smit, die dit jaar thuis voor de televisie zat. “Ik heb gedaan alsof ik op de Dam zat. Ik ben gaan staan en ben twee minuten stil geweest alsof ik op de Dam stond. Ik heb mij nog zo verbonden had gevoeld met de Dam als gisteravond. Het was indrukwekkend.”

Toch hoopt Smit dat er volgend jaar weer publiek aanwezig kan zijn. “Omdat dat ook een heel indrukwekkend iets is. Twee minuten stilte, het enige wat je hoort is het fladderen van een duiven. En daar sta je met z’n allen, te denken over hetzelfde maar ieder met zijn eigen gedachten.”

LEES OOK: ‘Nederland is 75 jaar na de bevrijding twee minuten stil voor oorlogsdoden, koning spreekt’

Door: Peter Visser