Honderden dode burgers op straat in Boetsja ‘kan incidenteel zijn’

De wereld werd afgelopen weekend opgeschrikt door de gruwelijke beelden uit de Oekraïense stad Boetsja van dode burgers op straat en in geïmproviseerde graven. Kiev vreest dat het om het topje van de ijsberg gaat, maar volgens kolonel Han Bouwmeester is dat lastig om vast te stellen. “Het kan incidenteel zijn”, zegt Bouwmeester in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

De Oekraïense president Volodimir Zelenski spreekt vandaag de VN Veiligheidsraad toe. Hij wil de situatie in Boetsja bespreken, waar volgens autoriteiten inmiddels 330 lichamen zijn geborgen, en is bang dat er in andere bevrijde steden vergelijkbare gruweldaden hebben plaatsgevonden. Ook in Irpin en Hostomel, twee andere noordwestelijke voorsteden van Kiev, zouden zondag al lijken van burgers zijn gevonden op straat.

Volgens Bouwmeester is het denkbaar dat in Boetsja een Russische eenheid uit de pas liep. Dat er mogelijke oorlogsmisdrijven in Boetsja zijn gepleegd door de Russen, “wil nog niet zeggen dat het op andere plaatsten is gebeurd”. Maar “ik sluit het ook niet uit”, voegt Bouwmeester daaraan toe.

De eenheden die rond Kiev waren gestationeerd, bestonden voor een deel uit “dienstplichtige jongens, die vanuit de oefening uit Belarus kwamen”. Het kan zijn dat zij “een ander plaatje voor ogen hadden”. Hij verwacht “minder” dat de moorden zijn gepleegd door de “goedgetrainde” Russische parachutisten, die ook in de regio actief waren.

Wraakgevoelens

Volgens Bouwmeester dachten de dienstplichtigen mogelijk dat ze op oefening gingen of als bevrijders in Oekraïne zouden worden onthaald. In het Russische leger heerst daarnaast “een cultuur waarbij de oudere generaties de dienst uitmaken. Het is een tuchtcultuur”, zegt Bouwmeester. “Mensen worden onder druk gezet, er zijn verkrachtingen. Dat maakt dat in die eenheden geen goede sfeer heerst. Als je dan met teleurstellingen te maken krijgt, worden dat mogelijk frustraties en misschien wel wraakgevoelens.”

Het maakte mogelijk dat de eenheden in Boetsja huis hebben gehouden, mogelijk op eigen houtje. “Ik sluit niet uit dat dat ook in andere plaatsen kan plaatsvinden”, benadrukt Bouwmeester. De Oekraïense regering ontwikkelt inmiddels een juridisch mechanisme om onderzoek te doen naar misdaden gepleegd door Russische troepen in Oekraïne, zei Zelenski zondag. Volgens hem doet Kiev er alles aan om ervoor te zorgen dat de daders worden berecht.

Genocide

Eerder zondag sprak de Oekraïense regering van een “opzettelijke massaslachting” door Russische troepen in Boetsja. De Poolse premier Mateusz Morawiecki sprak van een “genocide”, net als zijn Spaanse ambtgenoot Pedro Sánchez. Volgens universitair docent Internationaal Strafrecht aan de UVA Marieke de Hoon is nog allerminst zeker of daar sprake van is.

“Genocide vind ik niet het meest behulpzame frame. Het zijn oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid, no doubt“, zegt ze over de moorden in de steden rond Kiev. “Er is geen hiërarchie tussen die verschillende misdrijven. Maar bij genocide gaat het erom dat je echt de opzet hebt om een bevolking uit te roeien. De Russen zijn naar Oekraïne gestuurd om Oekraïners te redden, dus dat past niet helemaal.”

Volgens De Hoon zijn Russische eenheden mogelijk opgeruid tegen de Oekraïense bevolking, waardoor ze in staat waren tot “de enorme afslachting”. “Je ziet dat ze de vijand dehumaniseren. Er wordt de hele tijd gezegd dat Oekraïners nazi’s zijn en dat er een genocide op Russisch-sprekenden wordt gepleegd. Dat zijn dan al geen mensen meer, maar beesten. Zodra je gaat denken in termen van beesten, wordt het moreel makkelijker om te gaan slachten.” Volgens haar wordt deze techniek vaker toegepast door legerleiders.

Bevelhebber van het Militair District Kiev Oleksander Pavliuk zei gisteren in Op1 dat de situatie in de oostelijke Donbas-regio en in Marioepol, een stad in het zuiden, nog schrijnender is dan in Boetsja. “Vandaag heb ik hier een overlevende van de Tweede Wereldoorlog gesproken. Hij is in 1935 geboren en zulke beestachtige dingen heeft hij toen niet meegemaakt, zei hij. Zulke dingen als de Russen deden, heeft hij bij de fascisten nooit meegemaakt. Dat is de Russische ‘vrede'”, aldus Pavliuk.

Mỹ Lai

Volgens Bouwmeester komt het vaker voor dat eenheden zelfstandig overgaan tot oorlogsmisdaden. “Ik ben zelf gebonden aan de faculteit van de Nederlandse Defensie Academie. Wij zetten zwaar in op leiderschap en ethiek, zodat we dit soort ontsporingen tijdens militaire operaties waar Nederland bij betrokken is niet krijgen. In die ethiek hebben we ook de casus Mỹ Lai in 1968 tijdens de oorlog in Vietnam.”

Daar werden honderden Vietnamezen om het leven gebracht door Amerikaanse troepen. “Daaraan vooraf was het Tet Offensive, waarbij Amerika in de verdrukking werd gebracht. De eenheid daar werden op scherp gesteld, maar zat er net en had al 28 jongens verloren, door boobytraps en landmijnen. Vlak voordat de slachting plaatsvond, was er een hele populaire sergeant op een landmijn gestapt en ook doodgegaan.”

Volgens Bouwmeester zijn troepen tijdens een operatie “geconcentreerd bezig, het is een soort topsport. Je bent op de toppen van je emoties en dat valt vaak slecht te beteugelen.”

LEES OOK: Vervolgen van Russische daders oorlogsmisdaden in Boetsja van groot belang, maar ‘vaak moeilijk’

Door: Peter Visser