80 jaar na het verwoestende bombardement op Nijmegen weten we te weinig: ‘Was voor onze kinderogen niet te bevatten’

Een zonnige dag verandert in één klap in een nachtmerrie als Amerikaanse bommen op Nijmegen vallen. De stad staat deze week in het teken van de 80-jarige herdenking van het verwoestende bombardement op 22 februari 1944. Volgens historicus Joost Rosendaal zijn maar weinig mensen bekend met de werkelijke omvang van de ramp.

De EO heeft over deze dag, die wel geldt als de zwartste dag uit de Tweede Wereldoorlog in Nederland, de documentaire ‘De middag van ’44’ gemaakt. Hierin komen mensen aan het woord die destijds als kleuter het bombardement overleefden. “Wat we daar zagen, was voor onze kinderogen niet te bevatten”, vertelt een man. Een andere getuige: “Alles stond in brand.”

Ook historicus en publicist Rosendaal sprak met ooggetuigen. “Het is iedere keer weer indrukwekkend als je ze spreekt”, vertelt hij in Goedemorgen Nederland op NPO 1. “Gisteravond nog, tijdens een publieksbijeenkomst met ooggetuigen. Ik werd er opnieuw stil van, hoe vaak ik de verhalen ook gehoord heb.”

Rosendaal is opgegroeid met de verhalen over het bombardement. “Mijn moeder was erbij, ze was toen zestien jaar oud. Ze woonde vlakbij het centrum. Ze liep naar huis toe en zag plots de vliegtuigen overvliegen. Ze rende een huis binnen waarvan de deur toevallig open stond. Ze dook ineen en opeens voelde ze de aarde trillen.”

“Ik ben altijd opgegroeid met die verhalen. Ook het verhaal van het vriendinnetje dat naar de stad ging en waarvan niets is teruggevonden”, vertelt de historicus.

Amerikaanse bommen

Het waren dus niet Duitse, maar Amerikaanse bommen die op Nijmegen vielen. Geallieerde Amerikaanse bommenwerpers waren op 22 februari onderweg naar een doel in Duitsland. Ze moesten die missie afbreken door het slechte weer. Op de terugweg ontstond verwarring, waardoor de piloten honderden bommen lieten vallen boven het centrum van Nijmegen, in de veronderstelling dat ze een ander doel troffen.

Rosendaal: “Die 22e maakte deel uit van een week van Amerikaanse bomaanvallen op Duitsland. De Amerikaanse en Britse luchtmacht wilden de baas worden in de lucht. Daarom besloten ze de luchtmachtindustrie en alle vliegvelden in Duitsland te bombarderen, wat zou moeten leiden tot de capitulatie van Duitsland.”

Ontvang jij onze nieuwsbrief al? Meld je hier nu gratis aan!

“Maar op die dag was er voor de Britse kust een sneeuwstorm. Een aantal vliegtuigen was al vertrokken en vloog boven Nederland en vervolgens boven Duitsland. Ze kregen het bevel om om te keren. Daarop zei een commandant van honderd vliegtuigen: ‘Bombardeer dan maar gelegenheidsdoelen.'”

Inschattingsfouten

In een aflevering van Andere Tijden uit 2004 is te zien hoe een Amerikaanse piloot in 1994 terugblikt op die dag. “Als we Gotha (stad in Duitsland, red.) niet konden bombarderen, hadden we de opdracht om Eschwege (stad in Duitsland, red.) te bombarderen. Ik zou niet eens weten waar dat ligt. Maar ook daar zat het weer tegen. In dat geval moesten we zelf een geschikt doel kiezen.”

Dat waren dus gelegenheidsdoelen. Rosendaal: “Dat kunnen bijvoorbeeld spoorwegen zijn of gasfabrieken. Alles wat de Duitsers schade zou toebrengen. Een aantal vliegtuigen bombardeerde vervolgens Enschede, waar ze een fabriekswijk zagen liggen. Een aantal bombardeerde de gasfabriek in Arnhem, waar ook een woonwijk werd geraakt.”

Veertien vliegtuigen lieten hun bommen los boven Nijmegen. Het doel was om een spoornetwerk te raken. “Maar er werden grote inschattingsfouten gemaakt. Daardoor kwamen de bommen terecht op het centrum.” De Nijmeegse binnenstad werd totaal verwoest, mede door de branden die direct uitbraken.

Te weinig bekendheid

Bij het bombardement op Nijmegen kwamen bijna achthonderd mensen om het leven, onder wie 24 kinderen omdat een bom precies op hun school viel. Duizenden mensen raakten gewond. Volgens Rosendaal hebben Nederlanders te weinig kennis van het bombardement. Over het bombardement op Rotterdam is bij mensen meer bekend, denkt hij.

“Dat heeft de oorzaak dat het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 door de Duitsers is verricht”, stelt de historicus. Bij het bombardement op Rotterdam verloren volgens de laatste telling, in 2022, 711 mensen hun leven. “In Nijmegen spreekt de recente lijst van 773 doden. Dat is iets wat weinig mensen realiseren. Het is natuurlijk geen wedstrijd, maar het geeft de omvang van het bombardement op Nijmegen aan.”

Goedemorgen Nederland gemist? Kijk nu hier terug via NPO Start.  

Overigens is er volgens Rosendaal überhaupt te weinig aandacht voor burgerslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. “Dat er in Rotterdam pas twee jaar geleden bekend is geworden wie er bij het bombardement zijn omgekomen, geeft aan dat wij helemaal geen aandacht hebben voor burgerslachtoffers.”

‘Geen vergissingsbombardement’

Rosendaal vindt het vervelend dat over het bombardement op Nijmegen vaak als vergissingsbombardement. Dat was het niet, zegt hij. “Het was heel nadrukkelijk een gelegenheidsdoel dat ze wilden bombarderen. “Later hebben ze dat proberen toe te dekken. Twee maanden na het bombardement zei de verantwoordelijke commandant: ‘Misschien wilden we wel een Duitse stad gaan bombarderen.’ Dat is de verklaring die in geschiedenisboeken terecht is gekomen.”

In september 1944 werd het zuiden van Nederland bevrijd. Nijmegen werd tot maart 1945 frontstad en beleefde de zogenaamde ‘granatentijd’, waarbij nog eens meer dan achthonderd mensen omkwamen. Excuses uit Amerika voor het bombardement zijn er nooit gekomen. Rosendaal: “Dat is pijnlijk, maar verdraagzaam.”

Deze hele maand zijn in Nijmegen zowel binnen als buiten exposities over het bombardement en de gevolgen ervan te zien.

Lees ook: 

Dagboek beschrijft angst onder Joodse kinderen tijdens Tweede Wereldoorlog: ‘Belangrijk om deze verhalen te vertellen’

Door: Peter Visser