Tbs-experts slaan alarm: ‘Lange celstraf met tbs is ronduit onverstandig’

Het opleggen van een lange gevangenisstraf met tbs is onverstandig. Dit stellen tbs-advocaat Jan Jesse Lieftink en de voorzitters van TBS Nederland en de vereniging van TBS-advocaten in de NPO Radio 1-podcast Het Onderzoeksbureau van Omroep WNL. Zij wijzen op de detentieschade die optreedt in de gevangenis, waardoor de kans op een geslaagde tbs-behandeling veel kleiner wordt. Dit gaat uiteindelijk ten koste van de veiligheid én kost de samenleving veel geld, zeggen de experts. Een gemaximeerde gevangenisstraf wordt in dit soort zaken als oplossing genoemd.

Veroordeelden die een celstraf met tbs krijgen opgelegd en verminderd of ernstig ontoerekeningsvatbaar zijn worden eerst in de gevangenis geplaatst. In de laatste twee jaar van detentie komen zij in aanmerking voor een tbs-behandeling. In het geval van een celstraf van twintig jaar met tbs, zit een veroordeelde dus eerst achttien jaar in een reguliere gevangenis. “Het is alsof je tegen iemand met een hartaanval zegt: loop eerst de marathon van Rotterdam, dan gaan we je daarna opereren. Iemand met een psychisch probleem heeft snel een tbs-behandeling nodig”, stelt Job Knoester, voorzitter van de vereniging van TBS-advocaten.

‘Veiligheid van maatschappij in gedrang’

Volgens Knoester is dit niet alleen in het nadeel van de veroordeelde, maar komt de veiligheid van de maatschappij in het gedrang. Ook Harry Beintema, voorzitter van TBS Nederland, ziet dit probleem en wijst op het belang van een effectieve behandeling. “Alleen bij hele ernstige delicten kun je mensen heel lang opsluiten, maar dat kan nooit eindeloos; mensen komen dus altijd terug in de samenleving en het voorkomen van ellende daarvan, zou echt je eerste prioriteit moeten zijn.” Daarnaast wordt benadrukt dat een tbs-behandeling – die pas na lange tijd begint – extra kostbaar is.

Volgens tbs-experts schiet de zorg in een gevangenis te kort. Veroordeelden met ernstige psychiatrische problemen kunnen in een Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC) worden geplaatst, maar ook daar is kritiek op. Zo zijn deze centra volgens Knoester beperkt in ons land en kampen zij met een capaciteitstekort. Daarbij is er volgens tbs-advocaat Jan Jesse Lieftink geen sprake van een behandeling. “Een PPC stabiliseert een gedetineerde, bijvoorbeeld met medicatie, terwijl in een tbs-kliniek wordt gekeken naar hoe iemand minder gevaarlijk wordt.”

Ook zijn er volgens de deskundigen binnen de gevangenis al vaker gevaarlijke situaties ontstaan door veroordeelden die in afwachting waren van hun tbs-behandeling en medegevangenen en bewaarders aanvielen, ernstig verwondden of zelfs hebben vermoord.

Fokkensregeling

Tot 2010 kwamen veroordeelden met een combinatievonnis eerder in aanmerking voor een tbs-behandeling; na één derde van de celstraf. Deze Fokkensregeling werd afgeschaft, ondanks veel weerstand van rechtsorganen en deskundigen. In 2014 werd vervolgens door een taskforce een zwaarwegend advies aan rechters gegeven om terughoudend te zijn met celstraffen als er ook tbs wordt opgelegd. Daarbij werd gewezen op de mogelijkheid die rechters hebben om veroordeelden eerder aan een tbs-behandeling te laten beginnen.

Volgens de experts wordt dit advies nauwelijks opgevolgd vanwege een steeds hardere roep om vergelding vanuit de maatschappij. Lieftink: “Onder het gegrom van het volk, de media en nabestaanden worden politici en rechters onder druk gezet. Vergelding is ook belangrijk, maar vergeet niet dat tbs ook een vorm van vergelding is, want je zit vaak jaren in zo’n kliniek.”

Combinatievonnis wordt steeds vaker opgelegd

Uit niet eerder gepubliceerde cijfers van de Raad voor de Rechtspraak in handen van Het Onderzoeksbureau blijkt dat het combinatievonnis, de gevangenisstraf mét tbs, steeds vaker wordt opgelegd. Het afgelopen jaar werd dit vonnis 232 keer uitgesproken, een ruime verdubbeling ten opzichte van 2012. Daarnaast blijkt dat de duur van een gevangenisstraf, voordat een veroordeelde aan zijn tbs-behandeling begint, de afgelopen vijf jaar met bijna 25 procent is toegenomen.

De tbs-deskundigen zien een gemaximeerde celstraf voorafgaand aan de tbs-behandeling als mogelijke oplossing. Beintema: “We moeten onderzoeken welke duur maatschappelijk zinvol is, maar dit zou je wettelijk kunnen regelen.” Een andere oplossing die wordt genoemd is de terugkeer van de Fokkens-regeling.

Kamerlid Joost Sneller (D66) erkent dat de kans op resocialisatie kleiner wordt als een tbs-behandeling pas jaren later start en kondigt aan Kamervragen te stellen. “Ik wil de feiten en cijfers op tafel om beter inzicht te krijgen en vervolgens de discussie voeren hoe we deze problematiek rondom tbs’ers het best tegemoet kunnen komen.”

Het Onderzoeksbureau is een podcast van Omroep WNL, waarin journalist Sandra van den Heuvel, Noa van Oostrom en Onno den Hollander elke twee weken in een wereld van misdaad of misstanden duiken. De veertigste aflevering van Het Onderzoeksbureau over het combinatievonnis is te beluisteren via je favoriete podcast-app.

Door: Redactie