Oud-leerling orthodox-joodse school: ‘Zaken mogen niet onder het tapijt geschoven worden’

Dina-Perla Portnaar groeide op in een orthodox-joodse omgeving in Amsterdam. Thuis werd zij lichamelijk en psychisch mishandeld door haar halfbroer en moeder. Haar school, het Cheider, een school voor de orthodoxe gemeenschap in Amsterdam, was op de hoogte, maar greep niet adequaat in. WNL sprak uitgebreid met haar.

Deze week is de school in opspraak. Oud-docent Ephraïm S. staat terecht voor seksueel misbruik. S. zou tussen 2011 en 2012 op het Cheider hebben toegeslagen. Op dat moment waren zijn twee vermoedelijke slachtoffers beiden jonger dan twaalf. Hun precieze leeftijd is niet bekend. De school biedt onderwijs aan kinderen in de leeftijd van de peuterspeelzaal, het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs.

Dina-Perla betreurt de misbruikzaak. “Aan de ene kant is het een warme, hechte en gastvrije gemeenschap met individuen die ik zou omschrijven als letterlijk te goed voor deze wereld. Aan de andere kant worden bepaalde zaken niet besproken, waardoor er misstanden mogelijk zijn.” De 33-jarige Amsterdamse schreef het boek Exodus uit de vuurtoren over haar jeugd, met een grote rol voor het Cheider en de orthodox-joodse gemeenschap.

Proces in stroomversnelling

Dat Dina-Perla het boek zou gaan schrijven wist ze al langer, maar het proces kwam in een stroomversnelling toen bleek dat ze door de medische aandoening endometriose geen kinderen kon krijgen.

“Toen ben ik van alles gaan onderzoeken. Ik wist dat ik het zou gaan doen, maar ben ervoor weggerend. Dit was de allerlaatste push.”

Vanuit de Joodse gemeenschap is louter positief gereageerd op het boek. Dina-Perla verwacht dat critici zich stil houden. “Die mensen zouden niet zo snel publiekelijk reageren.”

‘Niet tegen orthodoxie’

Ondanks haar ervaringen is Dina-Perla helemaal niet tegen orthodoxie, zo vertelt ze. “Ik hoef niet over andermans leven te oordelen, zolang humaniteit te allen tijde op nummer één staat. Je moet niet alleen automatisch willen meedraaien in een web, maar er echt voor kiezen en erin geloven.”

“Het zijn allemaal individuen die met elkaar samenwerken. School is geprivatiseerd, net als de psycholoog en de arts. Deels daardoor zijn misstanden en delicten mogelijk, zoals ook te zien valt in de documentaire One of us over gesloten gemeenschappen in Brooklyn, New York. De schijn wordt opgehouden en veel organisaties van buiten de gemeenschap komen er niet doorheen.”

Wie erin zit heeft daar weinig erg in. Pas toen Dina-Perla uit ‘het web’ wilde stappen, merkte ze hoe verstikkend het was. 

‘Transparantie is heel moeilijk’

“Als ik keihard en even ongenuanceerd kritiek moet leveren op de wat mij betreft, donkere kanten van gesloten gemeenschappen, dan zeg dat ik er veel geoordeeld wordt. Gezinnen zijn afhankelijk van elkaar en blijven in elkaars bubbel. Dat maakt transparantie heel moeilijk. Er zijn taboes en machtsstructuren die vaak te maken hebben met de leiders en regels.”

Volgens Dina-Perla hebben overlevers van de holocaust binnen de orthodoxe gemeenschap zich geïsoleerd in eigen kring. “Ik denk dat veel orthodoxe joden daarom in de naoorlogse periode, steeds maar niet onder de aandacht gebracht wilden worden en dit soort delicten onder het tapijt wilden houden. Je mag de buitenwereld immers geen stok geven om mee te slaan.”

Dina-Perla vreest dat de angst voor antisemitisme als dekmantel wordt gebruikt. “Dat is een zeer serieuze kwestie. Antisemitisme is van alle tijden, maar zo serieus dat het te serieus is om jezelf daar achter te verschuilen. Dat zou je niet mogen gebruiken om de aandacht af te leiden.”

Volgens haar is antisemitisme een “platte imagokwestie”: het gevolg van eeuwenlange discriminatie die in de publieke verbeelding is blijven hangen. “Alleen al het onderbuikgevoel bij de term ‘Joden’. Daarom zeg ik vaak ‘Joodse mensen’ in plaats van ‘Joden’.”

Dina-Perla vindt de kennis van het jodendom in Nederland beneden peil. “Het is opvallend hoe weinig kennis er is over wat joods zijn precies inhoudt in de Nederlandse samenleving.”

“We hebben het over een groep mensen die misschien wel het meest beschadigd is in de hele wereld. Het leed waar Joodse mensen mee te maken hebben gehad van eeuw naar eeuw naar eeuw… Uitsluiting, uitbanning, de meest gruwelijke geweldsdelicten. Alleen maar vanwege een bepaald soort labeltje.”

Moeder vermoedelijk schizofreen

Op zeer jonge leeftijd zorgde Dina-Perla al voor haar gehandicapte moeder. Door haar polio was zij immobiel. En hoewel het niet is vastgesteld, denkt Dina-Perla dat haar moeder schizofreen is. “Ik deed boodschappen, de administratie, was haar geestelijke verzorger en meer.” 

“Je hoeft ook geen expert te zijn in kindermishandeling om destijds door te hebben gehad dat er iets niet deugde met mijn moeder en mij. Er was zoveel aan de hand en de toenmalige directie van het Cheider wist ervan.”

Als kind was Dina-Perla zelf de enige die het niet zag. Ze volgde de orders van haar moeder op. “Zij was mijn moeder en zij was alles wat ik had. Ik was onvoorstelbaar loyaal. Ze was mijn koningin, mijn grootste liefde. De ironie is dat zij dat misschien nog altijd is, ondanks de donkere geschiedenis en het verbroken contact.”

Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK), heeft onlangs een meldpunt seksueel misbruik geopend. “De noodzaak van zo’n initiatief wordt meteen bewezen.”

Start proces

Het proces tegen S. start vandaag. S. werd in 2016 uitgeleverd aan Nederland, nadat hij als leerkracht in Israël aan de slag was gegaan. Rond de tijd van het vertrek van de leraar begonnen er geruchten te circuleren over zijn mogelijke misdragingen. Momenteel zit S. vast.

LEES OOK: Orthodox-joodse school weigerde verplichte aangifte van seksueel misbruik

Het bestuur van het Cheider wilde de kwestie “volgens de Joodse wet” oplossen. Pas toen de toenmalig minister van Onderwijs Marja van Bijsterveldt druk zette met een brief gericht aan het bestuur ging de Amsterdamse school overstag, ontdekte NRC in maart.

Dina-Perla kent de nieuwe directeur van het Cheider. Ze weet dat hij goede intenties heeft, maar vermoed dat hij niet altijd genoeg bewegingsruimte krijgt. “Mijn idee zou zijn om het Cheider symbolisch te sluiten en te heropenen, maar dan beter en met trots, want er is zoveel moois wat nu natuurlijk niet publiekelijk besproken wordt.”

“Ik hoop dat de school een reflectie blijft van een duurzame en integere joodse identiteit. Daarvoor wens ik de directeur en het bestuur verandering toe.”

Door: Redactie