Rapport evacuatieproces Afghanistan kritisch op slechte voorbereiding: ‘Er is vooral schaamte’

Er is in Nederland onvoldoende nagedacht over wie in Afghanistan mogelijk geëvacueerd moest worden in de periode voorafgaand de machtsovername door de Taliban. Dat staat in het eindrapport van de commissie-Ruys over hoe Nederland tijdens de evacuatieperiode heeft gehandeld. De juiste voorbereidingen bleven achter, ondanks herhaaldelijke pogingen van de Nederlandse ambassade om de urgentie tot evacuatie over te brengen. “Een heleboel mensen zijn daar weggekomen omdat ze met hulp van andere landen Afghanistan wisten te verlaten”, zegt oud-commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif in Goedemorgen Nederland op NPO 1. “Maar er is vooral schaamte, want dit was niet nodig geweest.”

De commissie die de evacuatieperiode onderzocht stelt dat de twee ministeries vooral bezig waren op hun eigen werkterrein en niet goed samenwerkten. Volgens Buitenlandse Zaken moest Defensie de kar trekken, maar ontbrak het aan duidelijke coördinatie.

Signalen over de verslechterende situatie werden daarnaast onderschat en de ministeries hadden niet verwacht dat Kabul zo snel werd overgenomen door de Taliban. Daardoor was er geen tijd om zaken goed voor te bereiden en moest er geïmproviseerd worden. Dat leidde vervolgens tot chaotische taferelen, stelt de onderzoekscommissie.

Goede plannen maken

De Kruif zegt dat we goed moeten nadenken over hoe we in Nederland met crises omgaan. “Daar moet een structuur voor zijn, bijvoorbeeld een organisatie die zich daar voortdurend mee bezighoudt. Je moet altijd bezig zijn met wat er morgen en overmorgen zou kunnen gebeuren en hoe daar al plannen voor te maken zijn.” Er lag een plan klaar om 300 tot 400 mensen te evacueren, maar dat plan werd ingehaald door de razendsnelle val van de Afghaanse hoofdstad.

De Kruif neemt de ramp met MH17 als voorbeeld en geeft aan dat er bij terugkomst van de lichamen in Eindhoven een plan in werking werd gesteld dat al op de plank lag. “Er was nu ook een plan bij defensie, maar plotseling moeten alle Nederlandse Afghanen terug. En vervolgens blijken er meer Nederlandse Afghanen in Afghanistan te zijn dan gedacht. Daar kan je ook op plannen, een zogeheten worst-case planning”, uit De Kruif kritisch.

Hij noemt het een wonder dat ze nog veel mensen uit Afghanistan hebben weten te halen. “Terwijl alles fout ging, hebben we daar ter plekke gelukkig fantastische mensen gehad.”

Deze aflevering van Goedemorgen Nederland terugkijken? Klik hier en ga naar NPO Start.

Waar is Nederland?

Op het vliegveld van Kabul was er twee jaar geleden, tijdens de machtsovername van de Taliban, complete chaos. De familie Shinwari kan zich de wanhoop tijdens die dagen nog goed herinneren. Ze wonen al twintig jaar in Nederland, maar waren op dat moment in Afghanistan op vakantie. Ze belandden middenin de chaos tijdens het evacuatieproces.

Het viel Madina Shinwari op dat er geen Nederlandse militairen te vinden waren. “Finse en Zweedse soldaten begonnen met mij te praten. Ik dacht echt: waar zijn de Nederlanders gebleven?”

Terugkijkend op de evacuatie in Kabul van twee jaar geleden is de conclusie dat het chaotisch was, zegt @GeneraalDeKruif. "Ik dacht, huh? Waar zijn alle Nederlanders gebleven?", vertelt de toen geëvacueerde Madina Shinwari. #WNL pic.twitter.com/tSIACtWGre

— WNL Vandaag (@WNLVandaag) October 6, 2023

“Vanuit andere landen waren er wel diplomaten aanwezig, maar van Nederland was er niemand om te helpen”, benadrukt haar vader Ajmal Shinwari.

Daarnaast vertelt zijn zoon Ahmad over de ervaringen op het vliegveld. “Er was geen schoon water en er zaten twee mensen op een stoel in het vliegtuig. Ik schrok daar echt van. Naast het vliegtuig zaten allemaal mensen achter prikkeldraad die bijvoorbeeld geen paspoort hadden. Daar werd je echt verdrietig van.” De familie wist uiteindelijk in een van de laatste vliegtuigen dat vanuit het vliegveld van Kabul opsteeg te ontkomen, maar ze zijn niet door de Nederlandse overheid gered. Dat terwijl ze meerdere keren contact met de Nederlandse ambassade hebben geprobeerd te zoeken.

Uiteindelijk wist het gezin dus te ontkomen, maar er zijn ook heel veel mensen achtergebleven. “Toen wij in 2002 in Afghanistan aankwamen, zeiden we: wij blijven net zolang tot nodig is. En bij Afghanen geldt eer boven alles. Dus als je zegt: wij blijven net zolang jullie willen en twintig jaar later ga je weg, dan laten wij de Afghanen vreselijk in de steek”, aldus De Kruif.

Reactie kabinet

Het kabinet zegt in een eerste reactie de hoofdconclusies van het kritische rapport te erkennen en omarmen. Dat zegt demissionair buitenlandminister Hanke Bruins Slot nadat zij en collega’s Kajsa Ollongren (minister van Defensie) en Eric van der Burg (staatssecretaris voor Asiel) het rapport overhandigd hadden gekregen.

Bruins Slot zegt dat de betrokken ministeries “verdere acties zullen ondernemen” om van de gemaakte fouten te leren. “Maar de grootst mogelijke fout is achteraf de ogen te sluiten.”

Lees ook:

Ministers dringen Taliban er op aan werkverbod voor vrouwen in te trekken

Door: Rick Hartkamp