Rutte en Willem-Alexander hadden goede band, maar koning(in) en premier gaan niet altijd hand in hand: ‘Het mag best schuren’

Aanstaand premier Dick Schoof neemt dinsdag na veertien jaar de sleutels van het Torentje over van Mark Rutte. Dat is even wennen, niet in de laatste plaats voor koning Willem-Alexander, die tijdens zijn regeerperiode enkel met Rutte werkte. "Rutte en Willem-Alexander konden het goed met elkaar vinden."

Dinsdag worden de nieuwe bewindspersonen beëdigd door de koning, waarna het tijd is voor de bordesscène op de trappen van paleis Huis Ten Bosch. Even later zal premier Schoof op bezoek komen bij de koning voor een eerste gesprek. "Koffie en koekjes. Dat is het een beetje. Elkaar succes wensen", zegt koningshuisdeskundige Justine Marcella in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

De afgelopen tien jaar spraken Rutte en koning Willem-Alexander elkaar iedere maandag, soms telefonisch. "Dan gaat het over wat er speelt in de politiek en het land, maar ook over wat er speelt in de familie. Even bijpraten dus", zegt Marcella. De twee konden het goed met elkaar vinden. "Het zijn generatiegenoten en zitten ongeveer even lang in het zadel."

Griekenlandcrisis

Slechts een keer moest Rutte Willem-Alexander een tik op de vingers geven. Dat was in 2020, toen de koning samen met zijn gezin naar Griekenland vertrok, terwijl Nederland gebukt ging onder beperkende coronamaatregelen. Marcella denkt dat Willem-Alexander destijds het advies van Rutte in de wind sloeg. "Een premier kan tegen de koning zeggen: u wil naar Griekenland, maar gezien de situatie in ons land is mijn advies om dat niet te doen. De koning ging toch."

"De dag daarna ging Rutte, zoals we hem kennen, op zijn fiets naar het Binnenhof om daar semi-spontaan een statement af te geven. Maar Nederland was zo chagrijnig, het was niet voldoende." In een videoboodschap bood de koning zijn excuses aan. Marcella denkt dat dat gebeurde op aandringen van Rutte. "De premier is de baas van de koning. Het was damage control."

Lockheed en de Zorreguieta-affaire

Premiers werden in het verleden meer dan eens geconfronteerd met een koninklijke crisis. Zo kreeg toenmalig premier Joop den Uyl in 1976 de Lockheed-affaire rond prins Bernhard op zijn bordje. Bernhard zou via omwegen geld hebben gekregen van vliegtuigbouwer Lockheed, dat zo gevechtsvliegtuigen aan Nederland wilde verkopen. De prins mocht geen militaire uniformen meer dragen. De positie van koningin Juliana wankelde ook, maar zij kon aanblijven.

"Zeker met Lockheed was het een penibele situatie voor de monarchie", vertelt Marcella. Op zo'n moment moet de premier alle zeilen bijzetten. "Dit is echt diplomatie, manoeuvreren op het hoogste niveau. Dat heeft Van Uyl gedaan en eerder, tijdens de Greet Hofmans-affaire, was dat Willem Drees."

Ontvang je al onze gratis nieuwsbrief? Meld je hier aan en mis niets van WNL!

Een crisis die nog vers in het geheugen ligt is de Zorreguieta-affaire. Tijdens de bruiloft van koning Willem Alexander en koningin Maxima in 2002, was haar vader, Jorge Zorreguieta, niet welkom, vanwege zijn banden met het regime van dictator Jorge Videla. Marcella: "We hadden een prins die zei: ik ga voor de liefde. Dan zit je plots met een vader van een bruid die, zoals Maxima zei, zijn best heeft gedaan voor een verkeerd regime. Een premier (destijds Wim Kok, red.) moet er dan voor zorgen dat alles weer op zijn pootjes terechtkomt."

Beatrix en Van Agt

Ondanks de crisis konden premier en staatshoofd vrijwel altijd goed door één deur. Dat was anders voor toenmalig koning Beatrix en ex-premier Dries van Agt. Laatstgenoemde sprak in zijn afscheidsinterview begin dit jaar van een stroeve relatie. "Ik heb met zowel koningin Juliana als koningin Beatrix gewerkt. Met koning Beatrix had ik, ik mag niet zeggen een moeizame, maar toch wat stroeve relatie", zei Van Agt. "Ik moet maar gissen waarom ik geen minister van Staat ben geworden."

De beëdiging van Beatrix in 1980 werd ontsierd door krakersrellen. Marcella: "Prinses Beatrix heeft zich er niet over uitgelaten en ik verwacht ook niet dat ze dat zal doen, maar ik kan me voorstellen dat ze hem dat heeft kwalijk genomen. Haar grote dag is niet goed verlopen."

Dick Schoof

Wat Dick Schoof van het koningshuis vindt, is volgens de koningshuisdeskundige nog onbekend. "Ik heb nergens iets kunnen vinden van een koninklijk profiel bij hem. Maar goed, hij is een topambtenaar geweest. Hij weet als geen ander hoe de ministeriële verantwoordelijkheid werkt. Hij heeft bij de AIVD gezeten, ten tijde van de MH17-ramp. Dus mogelijk heeft hij de koning al ontmoet."

Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze uitzending nu hier terug via NPO Start.

Marcella hoopt snel te weten te komen wat de plannen zijn van Schoof met de toelagen en begroting voor het koninklijk huis. "Ik hoop vooral dat het een gezonde werkrelatie wordt. Je kunt best over iemand denken: dat is niet mijn type of niet mijn politieke kleur. Het mag heel gezellig zijn, maar het mag ook best een beetje schuren."