Gaat Surinaams oud-president Desi Bouterse 20 jaar de cel in? ‘Dit is het eindstation’

Oud-president van Suriname Desi Bouterse hoort vandaag of hij in hoger beroep wordt veroordeeld voor zijn rol bij de Decembermoorden in 1982. Om 13.00 uur Nederlandse tijd komt de rechtbank in Suriname met een eindvonnis. Er is twintig jaar cel geëist tegen de oud-president voor medeplichtigheid. “Dit is het eindstation”, zegt strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Er zijn vandaag drie mogelijke uitkomsten, vertelt Knoops. “De heer Bouterse wordt vrijgesproken, dat is optie één. Optie twee is dat hij wordt veroordeeld tot twintig jaar celstraf, met een bevel tot gevangenneming, zoals het Openbaar Ministerie van Suriname heeft geëist. En optie drie is dat hij wordt veroordeeld, maar dat het Hof van Justitie het bevel gevangenneming achterwege laat.”

Dat laatste zou een politieke overweging zijn, vanwege de mogelijke onrust die zou kunnen ontstaan in Suriname als Bouterse wordt opgesloten. “Dat zou een argument kunnen zijn, maar wel een hele opmerkelijke”, zegt Knoops. Voor nabestaanden van de Decembermoorden is het moment dat Bouterse zijn definitieve straf te horen krijgt een heuglijk moment.

Bouterse regeert met de harde hand

In de jaren voor de Decembermoorden is het slecht gesteld met Suriname. Nadat het land in 1975 onafhankelijk wordt, staat de economie op instorten. Veel Surinamers zoeken hun heil in Nederland vanwege grote werkloosheid in hun thuisland. Te midden van deze onvrede pleegt Bouterse in 1980 een militaire coup, waardoor hij de macht in handen krijgt.

Omdat Nederland niet ingrijpt, krijgt Bouterse de kans om Suriname uit het slop te trekken. Al snel wordt duidelijk dat ook onder Bouterse, net als onder zijn voorganger Henck Arron, sprake is van grootschalige corruptie en achterkamertjespolitiek. Van beloofde verkiezingen komt niets terecht en Bouterse hanteert steeds meer de harde hand. De wapen- en drugshandel bloeit op, de onrust in Suriname groeit. De bevolking spreekt zich uit tegen de misstanden, waardoor het militaire regime steeds harder optreedt.

Heb je Goedemorgen Nederland gemist? Kijk hier de aflevering terug op NPO Start.

In de avond van 7 december 1982 worden zestien tegenhangers van het regime van Bouterse opgepakt. Op het moment dat het leger nieuwsredacties in brand steekt en het gebouw van de grootste Surinaamse vakbond molesteert, worden deze mannen afgevoerd naar Fort Zeelandia, op dat moment het hoofdkantoor van Bouterse. Wat zich daar precies heeft voltrokken, is nooit helemaal duidelijk geworden. Feit is wel dat vijftien prominente Surinamers zijn vermoord.

Twintig jaar celstraf

Wat zich die bewuste nacht afspeelde, is 41 jaar later nog steeds een groot litteken. In 2019 komt er enige verlichting: Bouterse wordt door de Surinaamse Krijgsraad veroordeeld tot twintig jaar celstraf voor betrokkenheid bij de Decembermoorden.

De oud-president ging daartegen in beroep en kon de uitspraak in vrijheid afwachten. “Door zijn verzet kwam de zaak terug bij dezelfde Krijgsraad. In 2021 is daar vervolgens dezelfde uitspraak uitgekomen als in 2019: twintig jaar cel”, aldus Knoops. Tegen deze uitspraak ging Bouterse opnieuw in hoger beroep en dat beroep is in 2022 behandeld. “Daar komt nu de uitspraak over.”

Volgens Knoops kan Bouterse in theorie nog naar het constitutionele hof gaan en nog een appel doen op de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens. “Maar dan gaat het dus over het schenden van mensenrechten in zijn zaak.”

Getuigenverklaringen

Knoops zegt dat de zaak staat of valt met de betrouwbaarheid van bepaalde getuigenverklaringen. “Er is eigenlijk nooit zekerheid gegeven over de details van de Decembermoorden. Ikzelf zou verrast zijn als er, op grond van de veroordeling in 2019, vrijspraak zou volgen. Deze veroordeling door de Krijgsraad kwam mede tot stand door de getuigenverklaring van Fred Derby, de toenmalige vakbondsleider.”

Derby wordt de zestiende man genoemd en heeft als enige de Decembermoorden in 1982 overleefd. Derby overleed in 2001, maar gaf in december 2000 een ontlastende verklaring, wat het startsein betekende voor een langdurig gerechtelijk onderzoek naar Bouterse. Het duurde maar liefst zeven jaar voor het proces begon. Bouterse werd, samen met 25 anderen, aangeklaagd.

Cruciale verklaring

In de jaren daarna deed de oud-president er alles aan om het proces naar zijn hand te zetten. In 2007, drie jaar voor de winst van zijn partij bij de parlementsverkiezingen, bood hij bijvoorbeeld zijn excuses aan voor de moorden, maar nam nooit persoonlijke verantwoordelijkheid.

In 2010, nadat Bouterse de verkiezingen heeft gewonnen en opnieuw president wordt, claimt hij politieke amnestie voor zichzelf en medeverdachten. Hij beweerde dat hij alleen ‘politiek verantwoordelijk’ was, omdat anderen het gemunt zouden hebben op zijn leven. Nabestaanden noemden deze uitspraak krankzinnig.

Derby vertelde een heel ander verhaal, zegt Knoops. “Het bijzondere daarvan was, dat hij in deze verklaring vertelde dat al deze zestien mensen, inclusief hijzelf, bij Bouterse destijds in Fort Zeelandia zijn voorgeleid. Daar zou Bouterse hen hebben beschuldigd van het plegen van een militaire coup. Daarna zouden de militaire executies hebben plaatsgevonden in twee lichtingen.”

Deze verklaring is cruciaal geweest in de veroordeling door de Krijgsraad in 2019. “En die verklaring is in hoger beroep onaangetast gebleven. Niet in de laatste plaats omdat de heer Derby in 2001 overleed”, aldus de strafrechtadvocaat. “De verdediging van Bouterse heeft in hoger beroep deze verklaring aangevochten, maar er is geen nieuw bewijs aangedragen voor de potentiële onschuld van Bouterse.”

Hoger beroep Bouterse

De inmiddels 78-jarige oud-president verklaart tot de dag van vandaag dat hij niet op dat moment bij de Decembermoorden aanwezig was. “Hij zegt dat hij deze opdracht niet heeft gegeven. Daarnaast heeft hij direct na de Decembermoorden gezegd dat deze mensen op de vlucht zouden zijn neergeschoten, nadat er waarschuwingsschoten zouden zijn gelost. Deze mensen zouden verantwoordelijk zijn voor het plegen van een militaire coup. Maar het bewijsmateriaal lijkt op het eerste oog zeer belastend te zijn voor Bouterse, alleen kan het hof tot een andere afweging zijn gekomen.”

Ontvang jij al onze gratis nieuwsbrief? Meld je hier aan en mis niets!

Het bijzondere van het hoger beroep is dat het Openbaar Ministerie nu ook voor het eerst geëist heeft dat Bouterse de gevangenis in moet, zegt Knoops. “Bij de voorgaande zaken is dat niet geëist door het Openbaar Ministerie. Maar er ligt nu een concrete eis van het OM, dat is het verschil met die eerdere zaak bij de Krijgsraad.”

Knoops benadrukt dat de eis van het OM het eindstadium is van het jarenlange proces. “Het is het meest aannemelijk dat als hij wordt veroordeeld, het hof ook het bevel gevangenneming zal verlenen omdat hij al decennialang op vrije voeten is. Dit is het eindstation.”

Angst voor staatsgreep

“Aan de andere kant is er veel onrust en zelfs vrees voor het destabiliseren van Suriname door een eventuele veroordeling”, zegt Knoops. Scholen in Suriname blijven op de dag van de uitspraak bijvoorbeeld de hele dag gesloten. “En er zijn dinsdag ook mensen geïnterviewd die vertelden dat ze bang zijn voor een staatsgreep.”

“Het kan zijn dat het hof dat meeweegt, maar het zou bijzonder zijn”, zegt Knoops. “Want dat is een politieke afweging, geen juridische. Een veroordeling met gevangenneming ligt dus het meest voor de hand.”

Lees ook:

Komen er rellen in Suriname als Bouterse wordt vastgezet?

Door: Rick Hartkamp