Van rekening rijden tot gratis ov: is er een oplossing voor de eindeloze files?

Van A naar B zonder files. In tijden van corona was het werkelijkheid, maar inmiddels zijn die tijden vervlogen. Files behoren weer tot een dagelijkse ergernis van de Nederlandse automobilist. De roep om een oplossing klinkt steeds luider, maar wat is tegen deze verkeersopstoppingen te doen? Rekeningrijden, gratis ov, meer thuiswerken? Stand van Nederland: Generatie Next ging op onderzoek uit.

Tijdens de lockdown leken files te zijn verdwijnen. Al snel werd gezegd: na corona moeten wij het anders doen. De ambitieuze plannen om minder vaak de auto te pakken verdween als sneeuw voor de zon. “Mensen zijn ontzettende gewoontedieren. Het is de oude routine die gelijk weer terug is”, verklaart verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen de terugkeer van files in het Nederlandse verkeersbeeld. Het gevoel dat mensen de auto laten staan als de files te gek worden en vervolgens de trein pakken, blijkt ook een illusie. “Mensen hebben het idee dat in de auto zitten vele malen beter is dan in de trein zitten. Files zijn in de spitsuren en dan zijn treinen ook niet optimaal.”

Volgens Tertoolen hebben automobilisten altijd een reden om niet met het ov te hoeven. Te duur, niet betrouwbaar, oncomfortabel of te duur. Dat zijn argumenten die snel worden genoemd om de trein of bus te vermijden. “Je kunt van alles aan het ov verbeteren, maar er blijven genoeg dingen over waardoor mensen die overstap niet willen maken.”

Gratis ov

Maar wat als het openbaar vervoer gratis is, ruilen mensen hun bolide dan wel in voor het ov? Uit onderzoek van Stand van Nederland: Generatie Next kwam naar voren dat 40 procent hier oren naar heeft. De rest ziet deze stap alsnog niet zetten. Tertoolen herkent deze trend. “In landen waar het ov gratis is, zie je vooral dat fietsers de overstap maken naar het openbaar vervoer. Of dat mensen die het openbaar vervoer gebruiken, het vaker gebruiken.

De overstap van auto naar openbaar vervoer bij gratis ov is heel beperkt, stelt de verkeerspsycholoog. Hij legt uit: “Het is niet alleen geld, het is ook te complex en dat het ze niet brengt waar ze zijn moeten. Het is geen oplossing voor de files”, benadrukt Tertoolen.

Rekeningrijden

Een andere mogelijke oplossing is het rekeningrijden. Het rijden in de spits wordt dan duurder dan erbuiten. Van de ondervraagden geeft 44 procent aan bereid te zijn om meer geld neer te leggen om in de spits te rijden. Een ruime meerderheid (56 procent) staat daar niet voor open. “Het is in potentie een hele goede maatregel”, zegt Tertoolen.

In potentie, omdat rekeningrijden tijd- en plaats afhankelijk moet zijn. Het moet geen algemene heffing worden die overal en altijd geldt. “Je moet zeggen: als het druk is betaal je meer dan wanneer het rustig is”, legt de verkeerspsycholoog uit. “Zo kun je buiten de spits om gedrag sturen. Dit kan best een goed instrument zijn en de kans is groot dat het een flink effect heeft.”

Tertoolen benadrukt dat deze regel alleen werkt als mensen het zelf moeten betalen. “Als je werkgever betaalt is het effect weer weg.”

Thuiswerken

Een grote oorzaak dat het op de weg rustig was tijdens dagen van lockdown, was omdat mensen thuis hun werk deden. Een simpele rekensom leert ons: meer thuiswerken betekent minder mensen op de weg, dus minder files. Een kleine meerderheid (53 procent) zegt meer thuis te willen werken om files te vermijden, terwijl 10 procent daar geen boodschap aan heeft. Het resterende deel (37 procent) kan niet thuis werken gezien de aard van hun werk.

Toch lijkt thuiswerken een goede oplossing te zijn voor het fileprobleem. Dat wees de praktijk uit tijdens de pandemie. Het verbaasd Tertoolen dat thuiswerken niet automatisch meer wordt gestimuleerd door werkgevers. “Op dit terrein valt relatief veel te winnen.” Ook voor de echte automobilisten is dit een werkbare oplossing, denkt hij. “Dan hoef je niet met het ov of de fiets. Je moet alleen flexibeler met je tijd omgaan. Dat is een makkelijkere stap dan overstappen naar het openbaar vervoer.

Sleutel bij millennials?

Of er ooit vanzelf een einde komt aan de files, omdat millennials vaak geen auto in bezit hebben, gelooft Tertoolen niet. “Dat blijkt een mythe te zijn, dat de millennial niet van de auto is”, baseert Tertoolen zijn woorden op onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid. “Daaruit blijkt dat deze generatie wil net zo graag een auto hebben, maar veel later overgaan tot het aanschaffen daarvan. Omdat ze langer in de stad of bij hun ouders blijven wonen. Uiteindelijk vliegen ze uit, gaan ze een gezinnetje stichten en zie je dat ze allemaal de auto aanschaffen.”

‘Wij komen nooit van de file af’

Er liggen genoeg oplossingen op tafel, maar toch denkt programmamanager bij TNO Jeroen Borst daar anders over. “Wij komen nooit van de file af en dat zouden wij ook niet moeten willen.”

Bij TNO onderzoekt Borst mogelijkheden in steden om verkeersdrukte te voorkomen. Middels een speciaal programma kan hij fictief woningen of extra wegen in een gemeente bijbouwen en lezen wat dit qua verkeer teweegbrengt. Hij denkt dat het maatschappelijk te veel kost om files op te lossen. “De hoeveelheid asfalt die je dan moet aanleggen, de hoeveelheid ruimte die je moet opofferen en de milieudruk die het veroorzaakt”, somt hij een aantal factoren op waarom het niet wenselijk is om het fileprobleem een halt toe te roepen. “We kunnen beter kiezen voor een gezonde leefomgeving waar voldoende bereikbaarheid is voor iedereen om op zijn werk te komen dan dat we ernaar streven helemaal geen file te hebben. Je kunt je ook afvragen hoe erg het is om af en toe even in de file te staan.”

De zomervakantie is weer voorbij en automobilisten staan massaal in de file. Oude maatregelen helpen niet zeggen deskundigen. Ondernemende millennials hebben nieuwe oplossingen. Kijk zaterdagavond om 22.00 uur naar Stand van Nederland: Generatie Next op NPO 2. Eerdere afleveringen van Stand van Nederland bekijk je hier, via NPO Start. 

Door: Vick ten Wolde