Hoe het allereerste dorp in Nederland in 1944 werd bevrijd van de Duitsers: ‘Herinneringen zijn zó helder’

Het is precies 80 jaar geleden dat Amerikaanse soldaten van de 30e infanteriedivisie voor het eerst de Nederlandse grens overstaken. Het Limburgse dorpje Mesch was de allereerste plaats die in Nederland werd bevrijd. Vandaag wordt in het dorp, samen met het koningspaar, stilgestaan bij 80 jaar vrijheid.

Het is niet dat de geallieerde troepen direct in Nederland bleven; hun doel was de Duitse stad Aken, waar het grootste deel van de divisie omkwam tijdens de bevrijding van die stad. Ondanks dat, is vandaag “een ijkmoment om stil te staan bij waar we met elkaar voor hebben gestreden: de rechtsstaat en de democratie”, zegt Onno Hoes, bestuurslid van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Een opmerkelijk detail is dat de Amerikaanse soldaten niet wisten dat ze op 12 september 1944 de grens tussen België en Nederland waren overgestoken. De dorpsbewoners moesten dit aan de soldaten vertellen, omdat er geen borden of grenspalen waren.

Koningspaar spreekt met veteranen

Het koningspaar brengt vandaag een bezoek aan Mesch, waar de Nationale Viering van 80 jaar vrijheid wordt ingeluid. Burgemeester van Eijsden-Margraten Alain Krijnen, waar het dorpje Mesch onder valt, is er trots op dat het koningspaar het dorp vandaag bezoekt. “De hele gemeenschap leeft hier al maanden naartoe. Vanuit lokale gemeenschappen en comités hebben we een waardevol programma georganiseerd.”

Ontvang je al onze gratis nieuwsbrief? Meld je hier aan en mis niets van WNL!

Veteranen van toen, allemaal bijna 100 jaar oud, zitten tijdens de toespraken op de eerste rij als eregast. “Het zijn er ongeveer acht, maar het is altijd even afwachten of ze allemaal in de ochtend al aanwezig zijn, omdat ze een lange reis uit Amerika hebben gehad.”

Nog zeven ooggetuigen

Momenteel wonen in Mesch nog zeven mensen die de bevrijding van het dorp hebben meegemaakt. Pastoor Roy Driessens heeft ze allemaal gesproken. “Eén van de ooggetuigen woonde aan de overkant van waar de Amerikaanse soldaten zijn opgerukt.” De toen vijfjarige jongen zat zelf met zijn familie in de kelder, omdat granaten werden afgevuurd om de Duitsers terug te dringen.

Toen de kust veilig was, kwamen ze de kelder uit. De man zag toen een beeld wat tot zijn dood op zijn netvlies zal staan. “Hij keek naar de overkant van de straat en zag eerst het puntje van een helm, toen de hele helm en dat werden er steeds meer. Dat maakte zo’n indruk op hem.”

Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze uitzending nu hier terug via NPO Start.

Ooggetuige Jo van Reij herinnert zich dat hij in de straat naar de Amerikanen keek. “Ik had vooral interesse in de voertuigen en met name de jeeps.” Echte gesprekken konden de inwoners met de Amerikanen niet voeren. “Ze hadden een opdracht. Ze moesten verder.” Zijn ouders waren opgelucht, herinnert hij zich 80 jaar later. “Ze hebben altijd met beperkingen binnen gezeten.”

Later vandaag vertellen de ooggetuigen hun verhaal aan koning Willem-Alexander en koningin Máxima. “Ik denk dat ze het spannend vinden, maar de herinneringen zijn zo helder, dat ze daar nog heel goed over kunnen vertellen”, vertelt pastoor Driessens.

Tekst gaat verder onder de X:

Het Limburgse Mesch werd 80 jaar geleden bevrijd. Zeven ooggetuigen zijn nog in leven, waaronder Jo. ''Als kleine jongens keken we vooral naar de voertuigen van de Amerikaanse soldaten.'' #WNL pic.twitter.com/6euqhDYSHG

— WNL Vandaag (@WNLVandaag) September 12, 2024

Was Mesch wel als eerste bevrijd?

Er was decennialang discussie over welk dorp in Nederland het eerste was bevrijd. “Volgens de voormalig burgemeester van gemeente Margraten, Peter van Hassel, was het dorp Noorbeek de eerste. “In 1944 was de gemeente Noorbeek nog een zelfstandige gemeente. Daar is om half zes ’s ochtends de vlag geplaatst.”

De geschiedkundigen van de dorpen zijn vervolgens bij elkaar gaan zitten en hebben samen besloten dat het Mesch is geweest, vertelt Hoes. “Er zijn boerderijen geweest in Noorbeek die bevrijd werden, maar niet de hele gemeente Noorbeek. Mesch heeft toch gewonnen.”

Gaan festivals op 4 en 5 mei door?

Ondanks de vele herdenkingen en vieringen in het kader van 80 jaar vrijheid, is het nog onzeker of de bevrijdingsfestivals op 4 en 5 mei doorgaan. “Vorig jaar heeft de Tweede Kamer een miljoen euro beschikbaar gesteld om de festivals door te kunnen laten gaan”, legt Hoes uit. “Maar er is nog steeds geen structurele oplossing.”

Hoes hoopt dat vanuit de Kamer een nieuw initiatief komt om de festivals niet alleen door te laten gaan, maar dat jongeren zich ook meer bewust worden van de inhoud. “Jongeren zijn de komende jaren de grootste doelgroep, waar we allerlei nieuwe methodes voor moeten bedenken om de juiste aandacht te krijgen.”

‘Kan zomaar weer gebeuren’

CDA-Tweede Kamerlid Harmen Krul noemt deze dag bijzonder. “Zeker als je kijkt naar wat nu op ons continent en in de wereld gebeurt. Elke dag brengen vrouwen en mannen het grootste offer voor onze vrijheid. Dat beseffen is bijzonder en moeten we met elkaar blijven uitspreken. Het zou zomaar morgen weer kunnen gebeuren.”

Lees ook:

80 jaar na het verwoestende bombardement op Nijmegen weten we te weinig: ‘Was voor onze kinderogen niet te bevatten’

Door: Rick Hartkamp